Đêm Trắng

Đêm Trắng
Dostoievski
ĐÊM THỨ NHẤT
Đó là một đêm kì diệu, một đêm mà có lẽ chỉ có thể có được khi chúng ta còn trẻ, hỡi bạn đọc
thân mến. Bầu trời đầy sao, một bầu trời lộng lẫy đến mức ngước nhìn lên nó ta phải bất giác tự
hỏi mình: chẳng lẽ những con người cau có, trái tính trái nết đủ loại lại có thể sống dưới một bầu
trời như thế? Đây cũng là một câu hỏi của tuổi trẻ,hỡi bạn đọc thân mến, một câu hỏi rất trẻ,
nhưng cầu xin Đức Chúa Trời ban cho bạn thường xuyên hơn câu hỏi ấy!.. Còn nói về những quý
ngài trái tính trái nết và cau có đủ loại thì tôi không thể không nhớ lại cách xử sự hợp lẽ của tôi
trong cả ngày hôm đó. Ngay từ sáng sớm tôi đã bị một nỗi buồn kì lạ hành hạ. Tôi bỗng nhiên có
cảm giác rằng tôi, một kẻ cô đơn, đang bị tất cả bỏrơi, xa lánh. Tất nhiên, bất kì ai cũng có
quyền hỏi: tất cả là ai? Bởi vì tôi sống ở Peterburg 1 đã tám năm nay mà hầu như chưa hề làm
quen được với một người nào. Nhưng tôi phải làm quen để làm gì? Không có việc đó thì cả thành
phố Peterburg cũng đã quen thuộc với tôi rồi; mà chính vì thế nên tôi mới cảm thấy tất cả đều bỏ
rơi tôi khi toàn bộ thành Peterburg bỗng đột ngột kéo nhau ra các nhà nghỉ ngoại thành. Ở lại một
mình tôi rất sợ, và suốt ba ngày dài tôi lang thangkhắp thành phố trong nỗi buồn nặng nề và
tuyệt nhiên không hiểu cái gì đang xẩy ra với mình.Dù xuôi đại lộ Nevxki, dù vào công viên hay
lang thang dọc con đường bờ sông - không một khuôn mặt nào tôi vẫn quen gặp ở những nơi đó
vào một giờ nhất định trong suốt cả năm qua. Tất nhiên mọi người không biết tôi, nhưng thôi lại
biết họ. Tôi biết họ khá rõ; tôi gần như đã nghiên cứu từng khuôn mặt họ - tôi thích thú ngắm
nhìn họ khi họ vui vẻ, và tôi buồn khi họ rầu rĩ u ám. Tôi gần như đã kết bạn với một ông mà tôi
vẫn gặp hàng ngày vào một giờ nhất định ở Đài Phun Nước. Ông ta có vẻ mặt trang trọng, trầm
tư, lúc nào cũng lẩm bẩm nói chuyện một mình và vung vẩy tay trái, còn trong tay phải là cây gậy
dài có nhiều mấu, tay cầm bịt vàng. Ông ta thậm chíđã nhận ra tôi và tỏ vẻ thân thiện đối với tôi.
Nếu như vào cái giờ nhất định đó mà tôi không có mặt ở cạnh Đài Phun Nước thì chắc là ông ta
cảm thấy buồn. Chính vì vậy mà có khi chúng tôi đã gần như nghiêng người chào nhau, nhất là
vào những hôm cả hai thấy trong lòng sảng khoái. Một lần cách đây không lâu, suốt hai ngày
chúng tôi không gặp nhau, đến ngày thứ ba vừa trôngthấy nhau chúng tôi đã suýt túm lấy vành
mũ, nhưng kịp nhớ lại và hạ tay xuống, đi ngang quanhau với mối đồng cảm trong lòng. Cả
những ngôi nhà cũng quen biết tôi. Khi tôi đi ngangqua, chúng dường như chạy ra đón gặp, nhìn
tôi bằng tất cả các cửa sổ và hình như nói với tôi:"Chào anh, sức khoẻ anh thế nào? Còn tôi, nhờ
trời vẫn khoẻ, đến tháng Năm này tôi sẽ có thêm mộttầng nữa". Hay là: "Anh có khoẻ không?
Còn tôi ngày mai sẽ được sửa chữa". Hoặc: "Hôm rồi tôi suýt cháy rụi, làm tôi sợ quá", và vân
vân... Trong số đó có những ngôi nhà tôi yêu thích,có những ngôi nhà là bạn thân thiết của tôi;
có một ngôi nhà mùa hạ này sẽ nhờ kiến trúc sư chạychữa. Tôi sẽ cố hàng ngày ghé qua thăm để
người ta, cầu chúa ban ơn, chạy chữa cho nó đến nơiđến chốn... Và không bao giờ tôi quên câu
chuyện xảy ra với ngôi nhà nhỏ màu hồng tươi cực xinh xắn. Đó là một ngôi nhà bằng đá dễ
thương, đối với tôi hết sức niềm nở và nhìn những hàng xóm xấu xí của mình kiêu hãnh đến mức
1
mỗi khi đi qua nó tôi thấy tim mình rộn lên vui sướng. Bỗng nhiên tuần trước khi đi trên phố, vừa
nhìn thấy người bạn quen thì tôi chợt nghe một tiếng kêu não ruột: "Mà người ta sắp quét sơn
vàng lên tôi đấy!" Quân độc ác! Lũ người man rợ! Họkhông thương tiếc một cái gì hết: cả những
dãy cột tròn, cả những mái đua, và người bạn của tôi vàng ệch ra như một con chim hoàng yến.
Tôi suýt lộn ruột lên vì chuyện ấy và đến giờ khôngdám đến nhìn lại mặt người bạn đáng thương
dị dạng của tôi đã bị trét lên cái màu của các hoàng đế Trung Hoa.2
Vậy giờ chắc bạn đọc đã hiểu là tôi quen biết với cả thành phố Peterburg như thế nào.
Tôi đã nói rằng tôi bị một nỗi bất an hành hạ suốt ba ngày trước khi tôi đoán ra nguyên nhân của
nó. Ở ngoài phố tôi cảm thấy rất tồi tệ (không thấyngười này, chẳng gặp người kia, người nọ
cũng biến đi đâu mất?) - mà ở nhà tôi cũng thấy bứtrứt. Suốt hai buổi tối tôi cố tìm xem: tôi còn
thiếu cái gì trong xó xỉnh của tôi? Sại sao tôi lạicảm thấy bất tiện khi ở trong nhà mình? - và tôi
cáu kỉnh săm soi những bức tường ố xanh ố xám, cái trần nhà chăng đầy mạng của những chú
nhện được Mat'rena cho tha hồ trú ngụ, săm soi toànbộ số đồ gỗ tôi có, săm soi đến từng chiếc
ghế ngồi một, nghĩ không biết nguyên do có phải ở đó không? (vì rằng ở trong phòng tôi dù một
chiếc ghế nằm không đúng chỗ như hôm qua đã nằm cũng khiến tôi khó chịu). Rồi tôi nhìn ra cửa
sổ, nhưng tất cả đều vô ích - tôi không hề cảm thấydễ chịu hơn chút nào! Thậm chí tôi đã gọi
Mat'rena đến và bằng giọng bề trên quở mắng bà ta về chuyện mạng nhện và về sự luộm thuộm
trong nhà nói chung, nhưng bà ta chỉ ngạc nhiên nhìn tôi rồi bỏ đi mà không nói một lời nào, nên
những tấm mạng nhện đến nay vẫn đang yên bình treo nguyên chỗ cũ. Cuối cùng, mãi đến sáng
nay, tôi mới đoán ra được nguyên do. Thì ra là vì thiên hạ bỏ tôi tếch cả ra các nhà nghỉ ngoại
thành! Xin lỗi vì cách diễn đạt thô thiển, nhưng tôi không còn bụng dạ nào để tìm lời hoa mĩ
nữa... vì rằng tất cả những gì có ở Peterburg đều đã đi hoặc đang trên đường đi ra nhà nghỉ ngoại
thành, vì rằng mỗi một quý ngài đáng kính có vẻ ngoài tử tế hễ cứ gọi thuê một chiếc xe ngựa là
ngay trước mắt tôi đã biến thành một ông bố đáng kính của gia đình sau khi hoàn thành các chức
trách công vụ thường ngày nhẹ nhàng về với tổ ấm của mình ở nhà nghỉ ngoại thành; vì rằng ở
mỗi một người qua đường giờ đây đều có cái vẻ hết sức đặc biệt, cái vẻ đó như muốn nói với
người gặp mặt: "Thưa các ngài, chúng tôi chỉ ghé qua đây chốc lát, sau hai giờ nữa chúng tôi sẽ
đi ra nhà nghỉ ngoại thành rồi!" Gặp một cánh cửa sổ mở ra - trước đó có những ngón tay thon
trắng muốt như đường gõ gõ lên mặt kính, và thò ra mái đầu của một cô gái xinh đẹp cất tiếng gọi
gã bán chậu hoa rong, - và tôi lập tức nghĩ rằng người ta mua những chậu hoa này không phải để
thưởng thức mùa xuân và hoa cỏ trong các căn hộ ngột ngạt ở thành phố mà để sắp tới mang theo
ra nhà nghỉ ngoại thành. Còn hơn thế nữa, tôi đã thu được những thành công trong loại khám phá
mới mẻ và đặc biệt này đến mức chỉ cần nhìn qua tôiđã đoán không sai là người nào sống ở khu
nhà nghỉ nào.
Những cư dân Đảo Đá và Đảo Thầy Lang hay dọc con lộPetergof thì nổi bật với phong cách hào
hoa trau chuốt, với những bộ y phục mùa hè sang trọng và những cỗ xe tuyệt đẹp mà họ dùng khi
đi vào thành phố. Những người ở Pargolov và những vùng xa hơn mới thoạt nhìn đã gây nên ấn
tượng là những kẻ khôn ngoan và đĩnh đạc; còn nhữngngười ở đảo Thập Tự thì hồn nhiên vui
2
vẻ. Hoặc giả tôi gặp một đoàn dài đám xà ích tay cầm dây cương uể oải bước cạnh những cỗ xe
chở đầy đồ đạc chất như núi, nào ghế, nào bàn, nào đi văng Thổ Nhĩ Kì và không Thổ Nhĩ Kì và
đủ các thứ vật dụng gia đình khác, và thêm vào đó ngật ngưỡng trên đỉnh xe là một bà đầu bếp
ốm o khư khư giữ tài sản của chủ còn hơn con ngươi của mắt mình, hoặc giả tôi nhìn những con
thuyền chất đầy đồ gia dụng trôi theo dòng Neva haykênh Đài Phun Nước để đến Suối Đen hay
ra các đảo; - thì số xe và số thuyền dường như tănggấp mười, gấp trăm lần trong mắt tôi; dường
như cả thành phố đứng lên và ra đi, dường như cả thành phố kéo đoàn kéo lũ ra nhà nghỉ ngoại
thành; dường như toàn bộ Peterburg sắp biến thành hoang mạc, đến nỗi rốt cuộc tôi cảm thấy xấu
hổ, bực bội và chán nản: tôi tuyệt đối chẳng có nơinào và chẳng có việc gì để đi ra nhà nghỉ
ngoại thành cả. Tôi sẵn sàng đi với bất kì cỗ xe nào, với bất kì quý ngài có vẻ ngoài đáng kính đã
thuê xe nào, nhưng không một ai, tuyệt nhiên không một người nào mời tôi cả; dường như thiên
hạ đã quên phắt tôi rồi, dường như đối với họ tôi thật sự là một người xa lạ!
Tôi lang thang rất nhiều và rất lâu đến mức, như thường lệ, đã kịp quên mất mình đang ở đâu, thì
bất chợt thấy mình đã đứng ngay cửa ô. Tôi lập tức cảm thấy sảng khoái; và tôi vội vã vượt qua
rào chắn, dạo bước giữa những thửa ruộng đã gieo hạt và đồng cỏ, không cảm thấy mệt mỏi, chỉ
cảm thấy bằng toàn bộ thân thể là vừa trút đi được một gánh nặng trong lòng. Tất cả những người
qua đường đều nhìn tôi niềm nở đến mức gần như sắp sửa cúi chào nhau; tất cả đều như vui
sướng với một điều gì đó, tất cả, không trừ một ai,đều hút xì gà. Tôi cũng cảm thấy trong lòng
dâng lên một niềm vui trước đây tôi chưa hề. Dường như đột nhiên tôi được đến Italia - thiên
nhiên đã tác động mãnh liệt đến tôi, một kẻ thị dânốm yếu đang gần như ngột thở giữa những
bức tường thành phố. Có một cái gì đó cảm động không giải thích được trong phong cảnh thiên
nhiên Peterburg của chúng ta khi mùa xuân về bỗng phô bày toàn bộ tiềm năng, toàn bộ sức lực
được trời phú cho của mình, lộng lẫy, xanh tươi, rực rỡ trăm hoa... Bất giác nó khiến tôi liên
tưởng đến một cô gái gầy gò ốm yếu mà đôi khi chúngta nhìn với vẻ thông cảm, đôi khi với lòng
thương hại, và nhiều khi đơn giản là không nhìn thấy cô ta; thế rồi bỗng nhiên cô gái đó, trong
một khoảnh khắc, bất ngờ trở nên xinh đẹp lạ lùng, không tả nổi, và chúng ta kinh ngạc, ngây
ngất, đến mức tự hỏi mình: cái sức mạnh nào đã khiến cho cặp mắt u buồn, trầm tư kia rực lên
ngọn lửa như thế? Cái gì khiến máu dồn lên làm hồngđôi má gầy tái nhợt kia? Cái gì khiến
những đường nét dịu dàng trên khuôn mặt kia cháy lên vẻ đam mê như vậy? Vì sao bộ ngực kia
dâng lên phập phồng? Cái gì mang đến sức lực, nhựa sống và vẻ đẹp cho gương mặt cô gái đáng
thương kia khiến nó rạng rỡ và sinh động trong tiếng cười long lanh, rộn rã? Và ta nhìn quanh, ta
tìm ai đó, ta phân vân phỏng đoán... Nhưng khoảnh khắc qua đi, và có thể ngày mai ta lại gặp vẫn
ánh nhìn u buồn thờ ơ như cũ, vẫn khuôn mặt nhợt nhạt, vẻ nhẫn nhục và rụt rè trong các cử chỉ
ấy và thậm chí cả sự ăn năn, thậm chí cả dấu vết của một sự chán chường và nỗi buồn tang tóc vì
nỗi đam mê phút chốc thoáng qua... Và ta cảm thấy tiếc nuối vì cái vẻ đẹp chớp mắt ấy đã tàn đi
quá nhanh, không trở lại, vì nó ngời lên giả tạo vàphí hoài trước mắt ta, - ta nuối tiếc vì ta chưa
có đủ thời gian để mà yêu nó...
Nhưng dù sao đêm của tôi vẫn tốt đẹp hơn ngày! Sự thể là thế này:
3
Tôi trở về thành phố rất muộn, và khi gần đến nhà thì chuông đã điểm mười giờ khuya. Đường
tôi đi chạy dọc theo bờ con kênh đào, vào giờ đó chẳng còn ai qua lại. Đúng là tôi ở vào khu vực
xa nhất của thành phố. Tôi vừa đi vừa hát, vì rằng khi cảm thấy hạnh phúc tôi nhất thiết phải tự
mình khẽ hát với mình một điệu khúc gì đó như bất kì một con người nào cảm thấy hạnh phúc
nhưng không có bạn bè, không người thân thiết, và vào giây phút sướng vui không biết san sẻ
niềm vui với ai.
Bỗng nhiên tôi gặp phải một cuộc phiêu lưu tuyệt đối bất ngờ. Cách tôi một quãng, cạnh hàng lan
can tôi nhìn thấy một bóng phụ nữ đứng tì khuỷu taylên thành chấn song và hình như đang hết
sức chăm chú nhìn dòng nước đục chảy dưới lòng kênh. Nàng đội chiếc mũ màu vàng cực kì dễ
thương và mặc áo khoác đen không tay đỏm dáng. "Đâylà một cô gái còn trẻ, và chắc chắn là tóc
đen", - tôi nghĩ thầm. Hình như nàng không nghe tiếng bước chân của tôi và thậm chí không nhúc
nhích khi tôi nín thở đi ngang qua với tiếng tim đập thình thịch trong lồng ngực. "Quái lạ, - tôi
nghĩ, - chắc cô ta đang mải nghĩ một điều gì đó", và bỗng nhiên tôi khựng lại như trời trồng. Tôi
nghe như có tiếng nức nở cố nén lại. Đúng, tôi đã không lầm: cô gái đang khóc, và một phút sau
lại liên tiếp vang lên những tiếng thút thít. "Lạy Chúa tôi! Trái tim tôi thắt lại. Và dù tôi hết sức
nhút nhát với phụ nữ, nhưng vào một phút như thế này!... Tôi quay lại, bước đến bên nàng, và có
lẽ đã thốt lên "Thưa tiểu thư!" nếu như tôi không biết là những lời đó đã được hàng ngàn lần thốt
lên trong tất cả các thiên tiểu thuyết thời thượng Nga. Chính điều đó đã ngăn tôi lại. Nhưng trong
lúc tôi cố tìm lời thì cô gái như sực tỉnh ngoái nhìn, định thần lại và cúi mặt lướt tránh qua bên
tôi, bước đi dọc theo bờ sông. Tôi lập tức đi theo nàng, nhưng nàng đã đoán ra, rời bờ sông, đi
quang qua đường sang vỉa hè bên kia. Tôi không dám đi theo nàng qua đường. Trái tim tôi run
rẩy như chim mắc bẫy. Bỗng một việc tình cờ đã giúptôi.
Phía bên kia vỉa hè, cách cô gái không quen của tôikhông xa, bất ngờ xuất hiện một gã đàn ông
mặc áo đuôi tôm đã đứng tuổi nhưng với dáng đi không thể nói là đứng đắn. Gã vừa lảo đảo bước
đi vừa thận trọng bám vào tường. Còn cô gái thì chạy gằn như một mũi tên, vừa vội vã vừa rụt rè,
như tất cả những cô gái không muốn để ai ngỏ ý tiễnmình về nhà ban đêm; và tất nhiên gã đàn
ông ngất ngư kia không thể nào theo kịp nàng nếu thần số phận của tôi không xui khiến gã tìm
những phương thức khôn khéo hơn. Bỗng nhiên, không nói với ai một lời, gã đàn ông lấy đà
phóng hết tốc lực chạy đuổi theo cô gái không quen của tôi. Nàng đi như gió cuốn, nhưng gã đàn
ông thở hổn hển đã theo sát gót, và cuối cùng đuổi kịp; cô gái hét lên thất thanh - và... tôi tạ ơn số
phận đã khiến cho cây gậy nhiều mấu tuyệt vời lần này nằm trong bàn tay phải của tôi. Trong
nháy mắt tôi đã ở phía vỉa hè bên kia đường, trong nháy mắt gã đàn ông không mời hiểu ra tình
thế, chấp nhận cái lí không thể chối cãi được, đứngđực ra và rớt lại sau, chỉ khi chúng tôi đã đi
rất xa gã mới cất tiếng cự nự tôi bằng những thuật ngữ khá là mạnh mẽ. Nhưng những lời của gã
khó khăn lắm mới bay đến chỗ chúng tôi.
4
- Cô đưa tay cho tôi, - tôi nói với cô gái chưa quen của tôi, - và hắn sẽ không dám quấy rầy chúng
ta nữa.
Nàng im lặng đưa tay cho tôi, bàn tay hãy còn run vì hồi hộp và sợ hãi. Ôi gã đàn ông không mời
mà đến kia, lúc đó tôi hàm ơn gã xiết bao! Tôi liếcnhìn sang cô gái: nàng thật dễ thương và tóc
đen - tôi đã đoán đúng; trên hàng mi đen của nàng hãy còn lấp lánh những giọt lệ, của cơn kinh
sợ vừa qua hay của nỗi buồn đau trước đó - tôi không biết rõ. Nhưng trên đôi môi đã có ánh nụ
cười. Nàng cũng lén nhìn sang tôi rồi đỏ mặt, bẽn lẽn cúi đầu.
- Cô thấy chưa, sao lúc nãy cô lại xua tôi đi? Nếu có tôi thì đã chẳng có chuyện gì xảy ra cả...
- Nhưng em có biết ông đâu, em nghĩ là ông cũng...
- Thế chẳng lẽ bây giờ thì cô đã biết tôi hay sao?
- Hơi hơi thôi. Đấy, chẳng hạn, vì sao ông đang run?
- Ô, cô đã đoán ra ngay tức khắc! - Tôi đáp, khoái chí vì cô gái của tôi rất thông minh: điều đó
không bao giờ có hại cho người đẹp cả.- Vâng, ngay từ đầu cô đã đoán ra tôi là người thế nào.
Đúng là tôi rất nhút nhát với phụ nữ, tôi đang hồi hộp, tôi không giấu, chẳng kém gì cô một phút
trước đây khi gã đàn ông kia làm cô sợ... Bây giờ tôi cũng đang sợ một cái gì đấy. Như một giấc
mơ, mà tôi thậm chí cả nằm mơ cũng không nghĩ là mình sẽ có lúc nói chuyện với một phụ nữ
nào đó...
- Sao? Chẳng lẽ?...
- Vâng, nếu tay tôi run thì đấy là vì nó chưa bao giờ được một cánh tay nhỏ nhắn xinh xắn như
tay cô khoác lấy. Tôi đã quên mất phụ nữ, nghĩa là tôi chưa bao giờ được tiếp xúc với phụ nữ, vì
tôi chỉ có một mình... Thậm chí tôi còn không biết phải nói với phụ nữ như thế nào. Và cả bây
giờ tôi cũng không biết - tôi có nói với cô điều gìngu ngốc không? Cô hãy nói thẳng với tôi, tôi
xin cam đoan tôi không phải là người hay tự ái.
5
- Ô không, không có gì, không sao, ngược lại là khác. Còn nếu ông đòi hỏi em nói thật, thì em nói
với ông rằng phụ nữ lại rất thích tính nhút nhát như vậy; và nếu ông còn muốn biết nhiều hơn, thì
chính em cũng rất thích, và em sẽ không rời ông chođến khi về đến nhà em.
- Cô làm như thế, - tôi như ngộp thở vì sung sướng,- tôi sẽ hết nhút nhát ngay bây giờ, và lúc đó
thì - vĩnh biệt tất cả các phương sách của tôi!..
- Phương sách? Phương sách nào, để làm gì? Như thế là không tốt rồi.
- Xin lỗi, tôi sẽ không thế nữa, tôi buột miệng thếthôi; nhưng làm sao cô muốn là trong giây phút
như thế này tôi lại không ao ước...
- Được em thích, phải không?
- Đúng thế, mà mong cô, vì Chúa, hãy rộng lượng. Côthử nghĩ xem, tôi là người thế nào! Tôi
năm nay đã hai mươi sáu tuổi, mà chưa bao giờ được gặp ai. Vậy thì làm sao tôi có thể nói hay
ho, khéo léo và hợp lí được? Cô sẽ có lợi hơn khi tất cả được phơi bày, thành thật. Tôi không biết
im lặng khi trái tim trong tôi lên tiếng. Chà, dù sao thì cũng... Cô có tin không, chưa một người
đàn bà nào, chưa bao giờ, chưa bao giờ! Chưa một lần quen biết! Và mỗi ngày tôi vẫn ước mơ
rằng cuối cùng vào một lúc nào đó tôi sẽ được gặp ai đó. Ôi, giá như cô biết được bao nhiêu lần
tôi đã yêu theo cách như vậy!..
- Nhưng sao cơ, yêu ai?..
- Không yêu ai cả, tôi chỉ yêu cái ý tưởng, yêu cáingười gặp ở trong mơ. Tôi tưởng tượng ra cả
những thiên diễm tình. Ồ, cô chưa biết tôi đâu! Thực ra, không thể không có cái đó, tôi cũng đã
gặp vài ba phụ nữ, nhưng họ là những phụ nữ như thếnào kia chứ? Tất cả bọn họ đều là những
bà nội trợ, và... Nhưng tôi sẽ làm cô cười, tôi sẽ kể cho cô nghe đã mấy lần tôi định bắt chuyện,
một cách tự nhiên, với một cô gái quý tộc nào đó ngoài đường phố, tất nhiên là khi nàng chỉ có
một mình; bắt chuyện một cách rụt rè, lễ độ, tha thiết; nói rằng tôi sẽ chết cô đơn, để xin nàng
đừng xua đuổi tôi, rằng tôi không có cách nào để làm thân dù với bất kì một phụ nữ nào đó,
thuyết phục nàng rằng phụ nữ không có quyền cự tuyệt những lời khẩn nài của một con người bất
6
hạnh như tôi. Và cuối cùng, tất cả những gì tôi đòihỏi chỉ là xin nàng nói với tôi vài lời thân
thiết, cảm thông, đừng xua đuổi tôi ngay từ đầu, tin vào lời của tôi, nghe những gì tôi nói, cười
giễu tôi nếu như nàng thích, khơi cho tôi ít nhiều hi vọng, nói với tôi vài lời, chỉ vài lời thôi, dẫu
rằng sau đó chúng tôi sẽ không còn bao giờ gặp nhaunữa... Nhưng cô cười... Tuy nhiên, chính vì
thế mà tôi nói...
- Ông đừng giận, em cười vì thấy chính ông là kẻ thù của ông, và nếu như ông đã thử, chắc có lẽ
ông đã thành công, có thể là cả khi việc diễn ra ngoài phố; càng đơn giản thì càng tốt... Không
một người phụ nữ tốt bụng nào, nếu như cô ta không ngốc nghếch và không quá cáu giận vì một
việc gì đấy vào lúc đó, lại có thể xua ông đi mà không nói vài lời ông rụt rè cầu xin ấy... Mà em
nói gì vậy nhỉ! Tất nhiên, có lẽ cô ta sẽ cho ông là một người điên. Em suy bụng mình ra như
vậy. Em vốn biết rất nhiều con người ta sống trên đời như thế nào!
- Ô, cám ơn cô! - tôi kêu lên. - Cô không hình dungđược là cô đã làm gì cho tôi đâu!
- Được rồi, được rồi! Nhưng xin ông nói cho em hay,tại sao ông lại biết rằng em là người mà
ông... mà ông cho là đáng để... quan tâm và kết bạn... tóm lại, không phải là một bà nội trợ như
ông vừa nói. Tại sao ông lại định đến gặp em?
- Tại sao? Tại sao à? Nhưng cô đi một mình, gã kia lại quá táo tợn, trời thì đang đêm; chắc cô
cũng đồng ý rằng đó là bổn phận...
- Không, không, trước đấy nữa kia, khi ở phía bên kia đường. Chính ông đã định đến gặp em phải
không?
- Ở phía bên kia? Nhưng tôi, thực tình, không biết trả lời ra sao; tôi sợ... Cô biết không, hôm nay
tôi là một người hạnh phúc; tôi vừa đi vừa hát; tôivừa ở ngoại thành về; tôi chưa bao giờ có được
những phút giây hạnh phúc như vậy. Cô... tôi cảm thấy rằng cô... Xin lỗi nếu như tôi nhắc cô nhớ
lại: tôi cảm thấy cô đang khóc, và tôi... tôi khôngthể chịu đựng nổi điều đó... tim tôi thắt lại... Ôi
lạy Chúa tôi! Mà chẳng lẽ tôi không thể đau buồn vìcô sao? Chẳng lẽ cảm thấy thương cảm với
cô là tội lỗi ư?... Xin lỗi, tôi nói thương cảm... Mà thôi, tóm lại, chẳng lẽ tôi có thể xúc phạm cô
khi tự dưng muốn đến bên cô sao?...
- Ông thôi đi, đủ rồi, đừng nói nữa, - cô gái nói, mắt nhìn xuống, xiết chặt tay tôi hơn. - Chính em
7
có lỗi đã gợi ra điều đó; nhưng em vui là đã nhận ra ông là người đứng đắn... Mà em đã đến nhà
rồi; em phải vào cái ngõ này, chỉ vài bước... Chào ông và cảm ơn ông...
- Thế chẳng lẽ chúng ta sẽ không bao giờ còn gặp nhau nữa sao?... Chẳng lẽ chỉ có vậy thôi sao?
- Ông thấy không, - cô gái vừa cười vừa nói, - lúc đầu ông muốn chỉ vài lời, còn bây giờ... Nhưng
mà, em sẽ chẳng nói gì với ông đâu... Có thể, chúngta sẽ còn gặp nhau...
- Ngày mai tôi sẽ đến đây, - tôi nói. - Ôi, xin cô tha lỗi cho tôi, tôi đã lại đòi hỏi...
- Vâng, ông quá nôn nóng... ông gần như đòi hỏi.
- Xin cô hãy nghe, hãy nghe tôi! - tôi ngắt lời nàng. - Tôi xin lỗi nếu tôi lại nói với cô điều gì đó
không phải... Nhưng chuyện là thế này: tôi không thể không đến đây ngày mai. Tôi là một kẻ mơ
mộng; tôi ít có đời sống thực đến nỗi những phút giây như thế này tôi coi là rất hiếm nên tôi
không thể không lặp lại những giây phút ấy trong mơtưởng. Tôi sẽ mơ về cô suốt đêm, suốt tuần,
suốt cả năm. Tôi nhất định ngày mai sẽ đến đây, đếnđúng đây, đến đúng chỗ này, vào đúng giờ
này, và tôi sẽ hạnh phúc khi nhớ lại việc xảy ra ngày hôm qua. Cái chỗ này đã trở thành thân
thương đối với tôi. Tôi đã có vài ba chỗ như vậy ở Peterburg. Thậm chí đã có lần tôi khóc vì kỉ
niệm, như cô... Làm sao biết được, có thể mười phúttrước đây cô cũng đã khóc vì kỉ niệm...
Nhưng xin lỗi, tôi lại quên mất; có thể có một lúc nào đó cô đã từng rất hạnh phúc nơi đây...
- Thôi được, - cô gái nói, - có lẽ ngày mai em cũngsẽ đến đây, cũng vào mười giờ. Em thấy là em
không thể cấm ông... Nó là thế này, em có việc cần phải đến đây; ông đừng nghĩ là em hẹn hò với
ông; em nói trước là em cần đến đây vì việc riêng. Thế đấy... Thôi thì em nói thẳng với ông: nếu
ông cũng đến thì cũng không sao cả; thứ nhất, có thể lại xảy ra những chuyện khó chịu như hôm
nay, nhưng bỏ qua nó đi... tóm lại, chỉ đơn giản làem muốn gặp ông... để nói với ông vài lời. Chỉ
có điều, ông thấy không, bây giờ ông không chê trách em chứ? Ông đừng nghĩ là em dễ dàng hẹn
hò như thế... Chắc em cũng đã hẹn, nếu như... Tuy nhiên hãy để cái đó là bí mật của em! Nhưng
phải có một điều kiện.
- Điều kiện! Nói đi, cô nói đi, nói ngay đi! Tôi đồng ý tất cả, tôi sẵn sàng chấp nhận tất cả, - tôi
hét lên vui sướng, - tôi chịu trách nhiệm về tôi - tôi sẽ ngoan ngoãn, đứng đắn... cô biết tôi rồi
8
đấy...
- Chính vì đã biết ông nên em mới mời ông ngày mai,- cô gái vừa cười vừa nói. - Em đã hoàn
toàn biết rõ ông. Nhưng ông nhớ cho, ông phải đi đến đây với điều kiện; thứ nhất (chỉ xin ông
hãy làm ơn theo đúng những gì em yêu cầu, - ông thấy đấy, em nói rất chân thành), ông đừng
phải lòng mà yêu em... Điều đó là không thể được, em cam đoan với ông. Em sẵn sàng kết bạn
với ông, đây, tay em đây... Nhưng yêu thì không được, em xin ông!
- Tôi xin thề, - tôi hét lên, chụp lấy tay nàng...
- Thôi mà, đừng thề thốt, em biết là ông rất dễ bùng lên như thuốc súng. Đừng chê trách em vì
em nói như vậy. Nếu như ông biết... Em cũng không còn có ai để chuyện trò, không còn ai để xin
khuyên bảo. Tất nhiên là không thể tìm lời khuyên ởtrên đường phố, ông là ngoại lệ. Em giờ đã
biết ông, như thể chúng ta đã là bạn bè hai mươi năm rồi... Thật sự là ông không làm sai lời hứa
chứ?
- Rồi cô sẽ thấy... nhưng tôi không biết làm sao đểsống đến ngày mai.
- Hãy ngủ cho thật say. Chúc ông ngủ ngon, và hãy nhớ là em đã tin ông. Nhưng lúc nãy ông vừa
nói một câu rất hay: chẳng lẽ có thể kiểm soát đượctừng cảm xúc, kể cả tình thông cảm anh em!
Ông biết không, ông nói điều đó hay đến nỗi em lập tức nảy ra ý nghĩ gửi gắm nơi ông...
- Lạy Chúa, nhưng việc gì? Việc gì?
- Hẹn đến mai. Bây giờ hãy để nó là một điều bí mật. Như thế lại càng tốt cho ông; ít ra từ xa
trông cũng giống như một thiên diễm tình. Có thể ngày mai em sẽ nói, mà cũng có thể không...
Em sẽ còn phải nói chuyện thêm với ông, chúng ta sẽquen thân với nhau hơn...
- Ồ, và tôi ngày mai sẽ kể hết cho cô nghe về mình!Nhưng cái gì thế này? Cứ như có phép màu
vừa xảy ra với tôi ấy... Tôi đang ở đâu đây, lạy Chúa? Nhưng cô nói đi, chẳng lẽ cô không hài
lòng với mình là đã không nổi giận như những cô gáikhác ở vào tình cảnh của cô, đã không xua
đuổi tôi đi ngay từ đầu? Chỉ bằng hai phút cô đã làm cho tôi hạnh phúc suốt đời. Đúng! Tôi hạnh
9
phúc. Làm sao biết được, có thể cô đã giúp tôi hài lòng với bản thân tôi, đã phá bỏ những nghi
ngờ của tôi... Có thể, tôi thường có những lúc... Nhưng thôi, ngày mai tôi sẽ kể hết với cô, cô sẽ
biết hết, biết hết...
- Vâng, em chấp nhận. Ông sẽ bắt đầu...
- Đồng ý.
- Tạm biệt!
- Tạm biệt!
Và chúng tôi chia tay. Tôi lang thang suốt đêm; tôikhông thể quay về nhà mình. Tôi hạnh phúc
quá... đến ngày mai!
ĐÊM THỨ HAI
Đấy, ông vẫn sống đến bây giờ nhé! - nàng nói, vừa cười vừa xiết chặt cả hai tay tôi.
- Tôi đã ở đây hơn hai giờ rồi; cô không biết chuyện gì đã xảy ra với tôi cả ngày hôm nay đâu!
- Em biết, em biết... nhưng để em nói ngay vào việc. Ông có biết em đến để làm gì không? Không
phải để ba hoa vớ vẩn như hôm qua đâu! Thế này ông ạ: chúng ta từ nay sẽ phải xử sự một cách
thông minh hơn. Hôm qua em đã suy nghĩ rất lâu về tất cả những chuyện này.
- Cái gì, cái gì thông minh hơn? Về phần tôi, tôi sẵn sàng; nhưng, quả thực, với tôi, trong đời,
chưa xảy ra chuyện gì thông minh hơn bây giờ.
10
- Thế ư? Thứ nhất, xin ông đừng bóp tay em như thế;thứ hai, nói để ông biết, hôm nay em đã suy
nghĩ rất lâu về ông.
- Thế kết quả ra sao?
- Kết quả ra sao ư ? Kết quả là, lại phải bắt đầu tất cả từ đầu, vì rằng hôm nay em kết luận là em
chưa biết tí gì về ông cả, rằng hôm qua em đã xử sựnhư một đứa trẻ, như một bé gái, và hoá ra
tất cả là tại lòng tốt của em, nghĩa là em đã tự khoe mình, như thói thường vẫn vậy mỗi khi ta bắt
đầu xét định bản thân ta. Và để sửa chữa sai lầm, em quyết định tìm hiểu về ông một cách kĩ
lưỡng nhất. Nhưng vì không có ai giúp em để tìm hiểu ông được nên ông phải tự mình kể cho em
nghe, kế hết mọi chuyện. Ông là người như thế nào? Hãy bắt đầu kể đi, nhanh lên, kể hết chuyện
đời mình đi.
- Chuyện đời! - tôi sợ hãi kêu lên. - Chuyện đời! Nhưng ai nói với cô rằng tôi có chuyện đời tôi?
Tôi không có chuyện đời...
- Thế làm sao ông sống nếu như không có chuyện đời?- nàng vừa cười vừa ngắt lời tôi.
- Hoàn toàn không có chuyện đời nào cả! Tôi sống, như người ta thường nói, tự nhiên nhi nhiên,
nghĩa là hoàn toàn một mình - một mình, một thân một mình, - cô có hiểu một mình là thế nào
không?
11
- Sao lại một mình? Nghĩa là ông không bao giờ gặp ai cả?
- Ồ không, gặp thì có gặp, nhưng dù sao vẫn một mình.
- Thế chẳng lẽ ông không nói chuyện với ai cả ư?
- Theo đúng nghĩa đen, thì không với ai cả.
- Thế thì ông là loại người như thế nào, nói em nghe! Gượm đã, em đoán ra rồi: chắc là ông cũng
có một người bà như em ấy. Bà bị mù và suốt đời không cho em đi đâu cả, nên em gần như
không biết
nói nữa. Khoảng hai năm trước vì em làm một trò dạidột, bà thấy không giữ được em nữa, liền
gọi em lại và dùng kim găm đính áo em vào áo bà - và từ đó hai bà cháu cứ ngồi bên nhau suốt
ngày. Bà
đan bít tất, tuy mắt bà mù; còn em ngồi cạnh bà, khâu vá hay đọc sách cho bà nghe - thế là thành
một cái lệ kì quặc, hai năm rồi em bị đính vào bà như thế!
- Ôi lạy Chúa, khốn khổ quá! Không, tôi không có người bà như thế.
- Thế nếu không, tại sao ông lại có thể ngồi ở nhà?...
12
- Có phải cô muốn biết tôi là ai không?
- Vâng, đúng thế.
- Trong đúng nghĩa của nó?
- Trong nghĩa hết sức đúng!
- Xin lỗi, tôi là một típ người đặc biệt.
- Típ người, típ người! Típ người nào? - cô gái kêulên, phá ra cười như thể hàng năm rồi nàng
chưa được cười. - Chà, ông vui quá!
Này ông, ở đây có ghế dài, ta ngồi xuống đi! Nơi này không ai qua lại, không ai nghe thấy chúng
ta cả, và - ông hãy kể chuyện đời của ông đi! Vì rằng, ông đừng thuyết phục em nữa, ông có
chuyện đời của ông, chỉ có điều ông giấu em. Trước hết, típ người đặc biệt là thế nào?
- Típ người đặc biệt ấy à? Típ người đặc biệt là một kẻ độc đáo, một kẻ buồn cười! - tôi đáp, tự
mình cũng phá ra cười theo tiếng cười thơ trẻ của nàng. - Đó là một tính cách. Thế cô có biết một
kẻ
mơ mộng là như thế nào không?
13
- Kẻ mơ mộng? Xin lỗi, nhưng làm sao em lại không biết? Chính em cũng là một kẻ mơ mộng
mà! Đôi lúc em ngồi cạnh bà mà đầu óc không có chuyện gì là không nghĩ đến. Thế là bắt đầu
mơ mộng, nghĩ đủ thứ vẩn vơ - thí dụ như chuyện mình sẽ lấy chồng là một hoàng tử Trung
Hoa... Mà nhiều khi mơ mộng là rất tốt!
Không, thực ra có trời biết được! Nhất là khi có điều gì đó phải suy nghĩ, - nàng nói thêm bằng
một giọng khá nghiêm trang.
- Tuyệt! Một khi cô đã mơ đến lấy hoàng tử Trung Hoa thì có nghĩa là cô sẽ hoàn toàn hiểu tôi.
Này, cô nghe nhé... Nhưng xin lỗi, tôi còn chưa biết tên cô...
- Có thế chứ! Ông nhớ ra hơi sớm đấy!
- Ôi, lạy Chúa! Tôi quên bẵng đi mất, vì tôi quá vui mà.
- Tên em là Naxtenca.
- Naxtenca? Chỉ thế thôi ư?
- Chỉ thế thôi! Chẳng lẽ thế còn là ít, ông tham lam quá đấy!
- Ít à? Nhiều, nhiều, ngược lại, quá nhiều ấy chứ. Naxtenca, cô là một cô gái tốt bụng, nếu như
14
ngay từ đầu đối với tôi cô đã là Naxtenca rồi!1
- Thế - thế đấy! Nào!
- Thế này, Naxtenca ạ, cô hãy nghe một câu chuyện buồn cười nhé.
Tôi ngồi xuống cạnh nàng, lấy một tư thế thật nghiêm trang và bắt đầu nói như đọc:
- Naxtenca ạ, có thể cô không biết, ở Peterburg có những xó xỉnh thật kì lạ. Vầng mặt trời vẫn
chiếu sáng cho tất cả mọi người dân Peterburg, dường như không bao giờ ngó đến những chỗ ấy,
mà
ở đó có một mặt trời khác, như thể nó được đặt riêng cho những xó xỉnh này, và nó chiếu lên tất
cả bằng một thứ ánh sáng khác, đặc biệt. Ở những xóxỉnh này, Naxtenca quý mến ạ, dường như
là một
cuộc sống hoàn toàn khác, không giống như cuộc sốngvẫn sôi sục bên cạnh chúng ta, mà là một
cuộc sống ở những vương quốc xa lắc xa lơ chưa ai từng biết đến, một cuộc sống không phải ở
vào thời đại quá nặng nề khắc nghiệt của chúng ta. Chính cuộc sống đó là sự hoà trộn giữa một
cái gì đó thuần tuý hoang đường, cuồng nhiệt lí tưởng, và đồng thời (hỡi ôi, Naxtenca!) phàm tục
nhạt nhẽo và tầm thường, để khỏi phải nói: nhỏ mọn đến mức không tưởng được!
- Phù! Lạy Chúa! Một lời mào đầu mới khiếp! Em nghethấy cái gì thế này?
- Cô sẽ nghe, Naxtenca ạ (tôi nghĩ rằng tôi sẽ gọi cô là Naxtenca không bao giờ biết mỏi), cô sẽ
nghe rằng sống ở những xó xỉnh đó là những con người kì quặc - những kẻ mơ mộng. Kẻ mơ
15
mộng, - nếu như cần một định nghĩa cụ thể - không phải là người, mà cô biết không, là một sinh
vật giống trung nào đó. Phần lớn nó cư trú ở những xó xỉnh không ai đến được, dường như muốn
trốn tránh cả ánh mặt trời, và một khi đã về nhà riêng thì nó bám riệt
lấy cái xó của mình như một con sên, hay ít ra về phương diện này
nó rất giống với một con vật thú vị - vừa là con vật vừa là nhà ở -mà ta gọi là con rùa. Cô nghĩ sao, vì cớ gì anh ta yêu mến bốn bức
tường của mình, những bức tường nhất thiết phải quét ve xanh, ám
khói ảm đạm, và nồng nặc mùi thuốc lá đến không thểchịu được?
Vì cớ gì cái quý ngài kì quái này, khi có một ai đótrong số những
người quen hiếm hoi đến thăm (mà với kiểu cách của anh ta thì
những người quen cũng hết dần), vì cớ gì cái con người kì quái này
lại đón tiếp khách với vẻ ngượng ngập đến thế, luống cuống đến tái
cả mặt mày, dường như anh ta vừa phạm một tội ác nào đó trong
bốn bức tường của nhà mình, dường như anh ta vừa làm bạc giả
hay một vài bài thơ nào đó để gửi đi đăng báo bằng một lá thư nặc
danh, trong đó thông báo rằng tác giả của bài thơ đã chết và bạn
của ông ta tự thấy mình có trách nhiệm phải công bốthơ của ông
ta? Vì cớ gì, Naxtenca, cô nói tôi nghe, vì cớ gì câu chuyện của hai
người này lại rời rạc đến thế? Vì cớ gì không một tiếng cười, không
một lời hóm hỉnh buột ra từ đầu lưỡi của người bạn đến bất ngờ và
đầy bối rối, người bạn này vốn lúc nào cũng ưa vui đùa, ưa pha trò
hóm hỉnh, ưa những câu chuyện về phái đẹp và những đề tài vui vẻ
khác? Và sau hết, vì cớ gì, người bạn ấy, có lẽ vừamới quen biết
nhau và chỉ mới đến đây lần đầu, - vì rằng trong trường hợp này sẽ
không có lần thứ hai và người bạn ấy sẽ không đến thêm lần nào
nữa - vì cớ gì người bạn ấy cũng bối rối, cũng chếtlặng mặc dù anh
16
ta là người hết sức thông minh (nếu như quả thật anh ta thông
minh) khi anh ta nhìn bộ mặt lộn ngược của chủ nhà đã hoàn toàn
rối trí sau những nỗ lực phi thường nhưng vô ích đểlàm cho câu
chuyện được tự nhiên và sôi nổi, tỏ ra mình cũng hiểu biết về xã hội
thượng lưu, cũng bàn luận cả về phái đẹp, hòng bằngcách đó làm
hài lòng con người tội nghiệp đã sai lầm đến thăm nơi đây? Và cuối
cùng, vì cớ gì vị khách kia đột nhiên chụp lấy mũ và vội vã ra về với
lí do chợt nhớ tới một việc cực kì khẩn thiết mà thực ra không hề
có, hấp tấp rút tay mình khỏi những cái bắt tay nồng nhiệt của chủ
nhà đang tìm mọi cách tỏ ra hối tiếc và cố cứu vãn tình thế? Vì cớ gì
người bạn vừa ra khỏi cửa đã phá lên cười ha hả và tự thề với mình
là sẽ không bao giờ đến thăm cái gã hấp hơi này nữa, mặc dù cái gã
hấp hơi này thực tình là một con người hết sức tuyệt vời, đồng thời
anh ta cũng không thể nào dứt khỏi cái trò ngộ nghĩnh nho nhỏ của
trí tưởng tượng là so sánh bộ dạng của người vừa nói chuyện với
mình trong suốt buổi gặp gỡ với bộ dạng của một chúmèo con bất
hạnh bị lũ trẻ lừa bắt được, đem ra vày vò, trêu chọc, doạ nạt và
hành hạ đủ kiểu, cuối cùng thoát khỏi tay chúng chui xuống gầm
ghế tối tăm, ngồi đó cáu kỉnh suốt cả giờ, xù lông,gầm gừ, dùng hai
chi trước rửa bộ mặt oán giận và sau đó rất lâu vẫnvới một vẻ hằn
học nhìn thiên nhiên, cuộc sống và thậm chí cả đĩa thức ăn của chủ
nhà mà chị hầu gái tốt bụng dành riêng cho nó?
- Nhưng khoan đã ông, - Naxtenca, nãy giờ nghe tôi nói với vẻ
17
ngạc nhiên, mắt mở to, miệng há ra, chợt cắt ngang lời tôi, - em hoàn
toàn không hiểu tại sao lại xẩy ra chuyện như vậy và tại sao ông lại
đặt ra cho em những câu hỏi buồn cười như vậy; nhưng điều này thì
em biết chắc: những chuyện đó nhất định là xảy ra với ông, từ đầu
đến cuối.
- Chắc chắn là thế, - tôi đáp với vẻ mặt hết sức nghiêm trang.
- Nếu như chắc chắn là thế, thì ông tiếp tục kể đi,- Naxtenca
đáp. - Vì rằng em rất muốn biết chuyện đó kết thúc ra sao.
- Naxtenca, có phải cô muốn biết nhân vật của chúngta, - hay
nói đúng hơn là tôi, bởi nhân vật đó đúng là cái thằng tôi hèn mọn
này, - hàng ngày làm gì trong cái xó xỉnh của mình;có phải cô
muốn biết vì sao tôi suốt cả ngày bấn loạn bối rối vì cuộc viếng
thăm bất ngờ của bạn? Có phải cô muốn biết vì sao tôi cuống quít,
đỏ mặt khi người ta mở cửa phòng tôi, tại sao tôi không biết tiếp
khách và chết thẹn dưới sức nặng của lòng mến kháchcủa mình?
- Vâng, đúng, đúng! - Naxtenca đáp, - chính thế. Nhưng ông kể
hay quá, liệu ông có thể kể bằng cách nào đó không hay đến như
18
vậy được không? Ông cứ nói như đang đọc sách ấy.
- Naxtenca! - tôi đáp bằng một giọng nghiêm túc và quan trọng,
gắng lắm mới nhịn được cười, - Naxtenca yêu quí, tôi biết rằng tôi
kể rất hay, nhưng xin lỗi là tôi không biết kể cáchkhác. Bây giờ,
Naxtenca ạ, bây giờ tôi giống như linh hồn của vua Xolomon suốt
một nghìn năm bị nhốt trong bình với bảy lần bùa dấu.3
Nhưng cuối
cùng thì cả bảy lần bùa dấu ấy đã được gỡ ra. Bây giờ, Naxtenca
yêu dấu ạ, khi chúng ta lại đã gặp lại nhau sau mộtthời gian dài xa
cách như vậy, - vì rằng tôi đã biết cô lâu rồi Naxtenca ạ, vì rằng đã
từ lâu tôi cứ tìm ai đó, và đây là dấu hiệu chứng tỏ rằng người tôi
tìm chính là cô và rằng bây giờ chúng ta đã được xui khiến gặp
nhau, - bây giờ trong đầu tôi cả ngàn khoá vòi đã được mở, và tôi
phải tuôn ra hàng suối ngôn từ, không thì tôi chết ngột mất. Vì vậy,
Naxtenca ạ, xin cô đừng ngắt lời tôi, mà hãy lắng nghe ngoan
ngoãn, chịu khó, không thì tôi không nói nữa đâu.
- Không, không, không thể được! Ông kể đi! Bây giờ em sẽ
không nói lời nào nữa.
- Tôi kể tiếp nhé. Trong ngày của tôi có một giờ tôi đặc biệt yêu
19
thích, Naxtenca ạ. Đó là cái giờ khi mà gần như tấtcả những công
chuyện, chức vụ và trách nhiệm quan trọng đã kết thúc và mọi
người vội vã về nhà để ăn tối, nghỉ ngơi, nhưng ngay trên đường về
họ lại sáng tạo ra những đề tài vui vẻ khác liên quan đến buổi
chiều, buổi tối và toàn bộ số thời gian rảnh rỗi còn lại. Vào cái giờ
đó nhân vật của chúng ta, - Naxtenca, xin cô cho phép tôi kể ở ngôi
thứ ba, vì rằng kể ở ngôi thứ nhất xấu hổ lắm, - vậy là vào cái giờ
ấy nhân vật của chúng ta, không phải là không có việc, cũng rảo
bước theo mọi người khác. Nhưng một cảm giác thoả mãn kì lạ lộ
trên khuôn mặt nhợt nhạt và có vẻ như nhầu nhĩ của anh ta. Anh
ta ngắm nhìn ráng chiều đang dần tắt trên bầu trời Peterburg lạnh
lẽo với vẻ không hờ hững lắm. Nhưng tôi nói "ngắm nhìn" là không
đúng; anh ta không ngắm nhìn, mà đang trầm tư một cách không
chủ đích, dường như quá mệt mỏi hay mải mê nghĩ về một điều gì
khác thú vị hơn nên chỉ có thể thoáng qua, gần như vô tình, dành
một chút chú ý cho cảnh vật xung quanh. Anh ta hài lòng vì cho
đến ngày mai không phải làm những công việc chán ngắt của mình
và vui mừng như một cậu học trò nhỏ được rời bàn học để đến với
những trò nghịch ngợm yêu thích. Cô hãy quan sát anh ta từ phía
bên, Naxtenca ạ, và cô sẽ thấy cái cảm giác vui mừng đó tác động
một cách tốt lành như thế nào đối với hệ thần kinh yếu ớt và trí
tưởng tượng được kích động một cách bệnh hoạn của anh ta. Đấy,
anh ta đang mải nghĩ một điều gì đó... Cô cho là anh ta nghĩ về bữa
ăn? Về buổi tối hôm nay? Anh ta nhìn cái gì vậy? Nhìn quý ông
dáng vẻ đường bệ kia đang nghiêng mình chào thật kiểu cách một
20
phụ nữ ngồi trong cỗ xe lộng lẫy với những con tuấnmã kéo ngang
qua? Không, Naxtenca ạ, bây giờ anh ta đâu có để ý tới những
chuyện vặt vãnh đó! Anh ta bây giờ đã là người giàucó bởi cái cuộc
sống riêng biệt của mình, anh ta như bỗng trở nên giàu có, tia nắng
cuối cùng của vầng dương sắp lặn đã loé rực lên trước mặt anh ta
không vô ích và gợi lên trong trái tim được sưởi ấmcủa anh ta cả
một lô xúc cảm. Bây giờ anh ta dường như không nhậnthấy con
đường mà trước kia bất kì một sự vật vặt vãnh nhất nào cũng khiến
anh ta ngạc nhiên tò mò. Bây giờ "nữ thần tưởng tượng" (nếu như
cô đã đọc Giucovxki, Naxtenca yêu quý ạ) đã bằng bàn tay của
mình dệt xong tấm nền vàng của mình và giờ đang thêu lên trước
mắt anh ta những hình ảnh rực rỡ của một cuộc sống lạ lùng chưa
bao giờ thấy - mà biết đâu, có thể bằng bàn tay đỏng đảnh của mình
nữ thần đã nâng bổng anh ta từ vỉa hè lát đá rất đẹp mà anh ta
đang đi về nhà lên đến tận chín từng trời pha lê. Nếu bây giờ chặn
anh ta lại, bất ngờ hỏi anh ta: anh đang đi đâu, đang ở trên đường
phố nào? thì chắc anh ta chẳng nhớ gì, cả đường đang đi, cả nơi
đang đứng, và đỏ mặt bối rối, chắc anh ta sẽ bịa ramột chuyện gì
đó để giữ phép lịch sự. Chính vì vậy mà anh ta giậtmình, suýt hét
lên và hoảng hốt nhìn quanh khi một bà già rất đángkính dừng
anh ta lại giữa hè phố để hỏi thăm về con đường bà ta bị lạc. Cau
mày lại vì bực tức, anh ta bước tiếp, gần như khôngnhận thấy
không chỉ một người qua đường nhìn theo anh ta mỉm cười, không
nhận thấy một cô bé gái sợ hãi nhường đường cho anhta, phá lên
cười rất to, trố mắt nhìn những cái vung tay và nụ cười trầm tư nở
21
rộng trên khuôn mặt anh ta. Nhưng vẫn nữ thần tưởngtượng ấy đã
nâng bổng lên trong chuyến bay khoái hoạt của mình cả bà già
đáng kính, cả những người qua đường tò mò, cả cô bégái cười vang
và cả những người đàn ông thợ thuyền đang ăn tối trên các xà lan
ken nhau san sát trên kênh Đài Phun Nước (giả thử rằng lúc này
nhân vật của chúng ta đang đi ở đó), tinh nghịch gắn tất cả người
và vật vào tấm tranh thêu của mình như gắn những con ruồi lên
mạng nhện; và với điều vừa khám phá ra, anh chàng kì quặc của
chúng ta đã bước vào hang ổ thân thuộc của mình, đãngồi vào bàn
ăn tối, đã dùng xong bữa từ lâu và chỉ sực tỉnh khibà giúp việc
Mat'rena suốt đời âm thầm và rầu rĩ thu dọn xong bàn ăn và trao
cho anh ta chiếc tẩu thuốc, - chỉ đến lúc đó anh tamới sực tỉnh và
ngạc nhiên nhận thấy rằng mình đã ăn xong mà không biết việc đó
xảy ra như thế nào. Trong phòng đã tối hẳn, lòng anh ta trống trải
và buồn bã; cả một vương quốc những điều mơ tưởng đã sụp đổ
quanh anh ta, sụp đổ không dấu vết, không tiếng động, đã bay biến
như cơn chiêm bao mộng mị, mà chính anh ta cũng không còn nhớ
mình đã mơ những gì. Nhưng một cảm giác tăm tối nàođó khiến
cho lồng ngực anh ta khẽ nhói lên xao xuyến, một niềm khao khát
mới nào đó bắt đầu mơn trớn và kích thích trí tưởngtượng của anh
ta một cách đầy quyến rũ và dần dần gọi đến cả một bầy những ảo
ảnh mới. Căn phòng nhỏ im ắng; cảnh cô tịch và sự nhàn rỗi ve
vuốt trí tưởng tượng của anh ta, nó bén lửa, sôi lên như ấm cà phê
của bà Mat'rena già nua đang bình thản loay hoay bên cạnh để đun
cà phê tối. Thế là nó, cái trí tưởng tượng ấy, loé bùng lên từng cơn;
22
thế là cuốn sách, vừa được cầm lên một cách hú hoạ,không mục
đích, đã tuột khỏi tay kẻ mơ mộng của tôi mà chưa được giở đến
trang thứ ba. Trí tưởng tượng của anh ta lại được đánh thức, lại
được kích thích, và bỗng nhiên một thế giới mới, một cuộc sống
tuyệt diệu mới lại sáng bừng lên trước mặt anh ta trong viễn cảnh
huy hoàng. Một giấc mơ mới - một hạnh phúc mới! Mộtliều mới của
thứ độc dược khoái lạc, tinh tế! Ồ, đối với anh ta thì cuộc sống thực
của chúng ta chẳng là cái gì cả! Dưới cái nhìn đã bị biến dạng của
anh ta thì chúng ta, tôi và cô, đang sống một cách biếng nhác, chậm
chạp, uể oải; dưới cái nhìn của anh ta tất cả chúngta đều không hài
lòng với số phận của chúng ta, đều mệt mỏi bởi cuộcsống của chúng
ta! Mà quả thật, cô hãy nhìn xem, quả thật mới nhìnqua giữa
chúng ta mọi sự mới lạnh lùng, cau có, cáu kỉnh làmsao... "Những
kẻ tội nghiệp!" - anh chàng mơ mộng của chúng ta nghĩ. Mà anh ta
nghĩ như vậy cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên cả! Hãy nhìn những
ảo ảnh thần tiên đó, chúng được tạo nên một cách đầy ma lực, kì ảo,
rộng lớn trước mắt anh ta thành một bức tranh kì diệu, sống động;
ở đó, tất nhiên, anh chàng mơ mộng của chúng ta là nhân vật thứ
nhất, nổi bật, hàng đầu. Cô hãy nhìn xem, bao nhiêulà cuộc phiêu
lưu đủ hình đủ vẻ, bao nhiêu là những ước mơ háo hức vô tận. Có
thể, cô sẽ hỏi, anh ta ước mơ cái gì? Chẳng cần phải hỏi. Anh ta mơ
ước về tất cả... về vai trò của một nhà thơ lúc đầukhông được thừa
nhận nhưng sau đạt đỉnh vinh quang; về tình bạn vớiHoffman; về
Đêm hội Varfelomei, Diana Vernon, chiến công hiển hách trong
trận Ivan Đại Đế chiếm thành Cazan, Clara Movbrai, Evfi Dens,
23
hội đồng giám mục và Hus đứng trước họ, cuộc nổi dậy của các tử
thi ở Robert (cô nhớ phần âm nhạc không? - sặc mùi nghĩa địa!),
Minna và Brenda, trận đánh ở Berezina, buổi đọc thơở nhà nữ bá
tước V. và D., Danton, Cleopat'ra ei suoi amanti, ngôi nhà ở
Colomna, cái góc riêng tư, và bên cạnh là một tạo vật duyên dáng
lắng nghe trong buổi tối mùa đông với cái miệng xinh xinh và đôi
mắt mở to, hệt như bây giờ cô đang lắng nghe tôi, hỡi thiên thần
nhỏ bé của tôi... Không, Naxtenca ạ, anh ta đâu có cần gì, cái anh
chàng lười biếng đam mê này đâu có quan hoài gì đếncái cuộc sống
mà tôi với cô khát khao đến vậy? Anh ta nghĩ rằng đấy là một cuộc
sống thảm hại, đáng thương, mà không tự biết rằng có thể đến một
lúc nào đấy đối với anh ta giờ phút đau buồn sẽ điểm, khi đó anh ta
sẵn sàng đổi tất cả những năm tháng hoang tưởng củamình để lấy
một ngày của cuộc sống thảm hại này, mà không phải để đổi lấy
niềm vui, hạnh phúc, mà anh ta cũng không muốn lựa chọn trong
cái giờ khắc buồn sầu ăn năn và khổ đau vô hạn ấy. Nhưng hiện
giờ, khi nó chưa đến, cái giờ khắc tàn nhẫn đáng sợấy chưa đến, -anh ta không khao khát điều gì cả, vì rằng anh ta cao hơn mọi khao
khát, vì rằng anh ta đang có tất cả, vì rằng anh tađang thừa thãi,
vì rằng anh ta là nghệ sĩ của cuộc đời mình và từnggiờ một sáng
tạo ra nó theo một ý thích riêng mới... Mà cái thế giới hoang tưởng
thần tiên ấy được tạo ra mới nhẹ nhàng, mới tự nhiên làm sao!
Dường như tất cả thực sự không phải là ảo ảnh. Và quả thật, có
những phút giây anh ta sẵn sàng tin rằng toàn bộ cuộc sống đó
không phải là những cơn bùng cháy cảm xúc, không phải là hư ảnh,
24
không phải là sự lừa dối của trí tưởng tượng, mà đóthật sự là một
hiện thực hiển nhiên, chân chính! Tại sao, Naxtenca, cô hãy nói cho
tôi biết, tại sao trong những phút giây ấy hơi thở như nghẹn tắc lại?
Tại sao bằng một phép mầu nào đó, theo một ý nguyệncủa ai đó mà
nhịp tim đập gấp, nước mắt trào ra và đôi má nhợt nhạt ướt nhoè
của một kẻ mơ mộng cháy bừng lên và toàn bộ sự tồn tại của anh ta
như tràn đầy một niềm vui sướng không sao tả nổi như vậy?
Tại sao những đêm dài không ngủ thoáng qua như một tích
tắc, trong hạnh phúc và niềm vui bất tận, và khi bình minh chiếu
tia nắng hồng vào cửa sổ và rọi sáng căn buồng ảm đạm bằng thứ
ánh sáng hư ảo đáng ngờ như ở Peterburg của chúng ta thì anh
chàng mơ mộng mệt mỏi, kiệt sức của chúng ta ném mình xuống
giường và lịm đi trong nỗi khoái cảm của trạng tháitinh thần bệnh
hoạn chấn động của mình và với một nỗi đau ngọt ngào uể oải trong
tim? Đúng, Naxtenca ạ, ta sẽ bị lừa dối và vô hình trung tin rằng
một nỗi đam mê thật sự đang xao động tâm hồn anh ta, bất giác tin
rằng có một cái gì đó sống động, nắm bắt được trongnhững mộng
tưởng vô hình của anh ta! Mà một sự lừa dối như thếnào kia chứ -đấy, chẳng hạn tình yêu đã xâm nhập vào lồng ngực anh ta với một
niềm vui không cạn, với tất cả những dày vò khốn khổ... Chỉ cần
nhìn anh ta là sẽ thấy ngay điều đó! Nhìn anh ta, cô có tin không, ôi
Naxtenca yêu quí, cô sẽ không tin là trong thực tế anh ta không hề
biết người đàn bà mà anh ta yêu đến vậy trong các mộng tưởng
25
cuồng dại của mình? Chẳng lẽ anh ta chỉ nhìn thấy nàng trong
những ảo ảnh đầy mê hoặc và niềm đam mê ấy chỉ là một giấc mơ
thôi sao? Chẳng lẽ quả thực họ đã không cùng nhau đi, tay trong
tay, trong suốt bao nhiêu năm tháng của cuộc đời mình, - chỉ riêng
họ với nhau, hai người, tách xa toàn thế giới, mỗi người đem gắn
thế giới của mình, cuộc đời của mình với cuộc đời của bạn tình?
Chẳng lẽ không phải nàng, vào giờ khuya muộn phải chia tay, đã
gục đầu buồn bã nức nở trên ngực anh ta, không nghetiếng dông
bão rít gào dưới bầu trời khắc nghiệt, không nghe cơn gió thổi bạt đi
và mang theo những giọt nước mắt trên hàng mi đen của nàng?
Chẳng lẽ tất cả những cái đó chỉ là mơ ước - cả khuvườn thê lương,
vắng ngắt và hoang dại này với những lối đi phủ đầyrêu, hiu
quạnh và âm u, nơi họ thường dẫn nhau đến, hi vọng,sầu thương,
và yêu, yêu nhau rất lâu "rất lâu và nồng thắm!" Vàngôi nhà kì
quái kia, của cha ông để lại, nơi nàng đã bao năm sống cô quạnh và
buồn chán với người chồng già cau có, suốt đời lầm lì, cáu kỉnh,
khiến họ - hai kẻ nhút nhát như trẻ thơ, rụt rè và rầu rĩ giấu nhau
tình yêu của mình - phải sợ sệt? Họ khổ sở biết bao, họ hãi hùng
biết bao, mối tình của họ trong sáng, vô tội biết bao, và người đời (ồ
tất nhiên thôi, Naxtenca ạ) mới độc ác làm sao! Và,lạy Chúa tôi,
chẳng lẽ không phải sau đó anh ta đã gặp nàng ở mộtnơi xa bến bờ
tổ quốc, dưới một bầu trời xa lạ, giữa trưa nóng bỏng, trong một
thành phố vĩnh cửu tuyệt vời giữa khung cảnh lộng lẫy của vũ hội,
tiếng nhạc vang lừng, trong một lâu đài (nhất định phải là trong
một lâu đài) chìm ngập trong ánh lửa đèn, trên ban công mọc đầy
26
đào kim nương và hoa hồng, vừa nhận ra anh ta nàng đã vội gỡ mặt
nạ hoá trang và thì thào "Em đã được tự do" rồi runrẩy lao vào
vòng tay anh ta; hai người kêu lên vui sướng, ghì chặt nhau, trong
khoảnh khắc quên đi cả những nỗi khổ đau, cả sự chia li, cả mọi
day dứt, cả căn nhà ảm đạm, cả người chồng già, cả mảnh vườn
hoang tối ở quê hương xa xôi, cả chiếc ghế dài nơi nàng đã vùng
thoát ra khỏi vòng tay đờ đẫn trong nỗi đau tuyệt vọng của anh ta
sau nụ hôn nồng nàn cuối cùng... Ô, Naxtenca, cô hãy đồng ý rằng
cô sẽ hoảng hốt, sẽ bối rối, đỏ mặt như một cậu họctrò vừa nhét vào
túi quả táo ăn cắp ở vườn bên, khi một anh chàng cao kều khoẻ
mạnh, vui vẻ, lắm mồm, người bạn không mời mà đến của cô, bỗng
mở cửa phòng cô và hét lên như không có chuyện gì xảy ra: "Còn
tôi, bạn ạ, vừa từ Pavlovxc đến!" Lạy Chúa tôi! Lãobá tước già vừa
chết, hạnh phúc vô tả sắp đến - vậy mà lại người từPavlovxc đến!
Tôi hùng hồn im lặng sau những lời diễn thuyết hùnghồn. Tôi
nhớ, lúc đó tôi rất muốn bằng một cách nào đó phá lên cười hô hố vì
tôi đã cảm thấy một con quỉ thù địch bắt đầu cựa quậy trong tôi, vì
rằng cổ họng tôi bắt đầu tắc nghẹn, cằm co giật, hai mắt mỗi lúc
một thêm nhoà ướt... Tôi nghĩ rằng Naxtenca, lắng nghe tôi với cặp
mắt thông minh mở to, sẽ phá lên một tràng cười trẻthơ, vui vẻ
không kìm nén của mình, và tôi hối hận là đã đi quáxa, đã hoài
công kể lại tất cả những gì từ lâu sôi sục trong tim và tôi có thể nói
ra như đọc, vì rằng đã từ lâu tôi chuẩn bị sẵn cho mình lời phán
quyết và giờ đây không thể kìm nổi để không đọc nó lên, tự thú
nhận, mà không mong người ta sẽ hiểu mình; nhưng tôi ngạc nhiên
27
thấy nàng im lặng; lát sau nàng khẽ bóp nhẹ bàn taytôi và hỏi
bằng một giọng cảm thông rụt rè:
- Chẳng lẽ quả thực ông đã sống suốt đời mình như thế sao?
- Suốt đời, Naxtenca ạ, - tôi đáp, - suốt đời, và có lẽ sẽ như thế
cho đến phút chót!
- Không, như thế không được, - nàng lo lắng nói, - sẽ không như
thế đâu; và có lẽ em cũng sẽ sống suốt đời như vậy cạnh bà em. Này
ông, ông có biết sống như thế là không hay không?
- Tôi biết, Naxtenca ạ, tôi biết chứ! - tôi hét to,không còn kìm
giữ cảm xúc của mình nữa. - Và bây giờ tôi càng biết hơn bao giờ
hết là tôi đã để phí hoài những năm tháng tốt nhất của đời mình!
Bây giờ tôi biết điều đó, và tôi càng cảm thấy đau buồn hơn bởi điều
nhận biết đó, vì rằng chính Đức Chúa Trời đã ban tặng cô cho tôi,
hỡi thiên thần tốt bụng của tôi, để nói với tôi và chứng tỏ với tôi
điều đó. Bây giờ, khi tôi ngồi cạnh cô và nói với cô, tôi lại khiếp sợ
khi nghĩ đến tương lai, vì rằng trong tương lai sẽ lại là cô đơn, lại là
cuộc sống mốc meo, không cần thiết; và tôi còn biếtước mơ gì nữa,
28
khi trong đời thực tôi đã được hạnh phúc đến vậy bên cạnh cô! Ôi,
Chúa sẽ ban phước cho cô, hỡi cô gái dịu hiền, vì rằng cô đã không
xua đuổi tôi ngay từ lần gặp đầu tiên, vì rằng bây giờ tôi có thể nói,
ít ra tôi đã được sống hai buổi tối trong đời mình!
- Ồ không, không! - Naxtenca thốt lên và mắt nàng long lanh
lệ. - Không, sẽ không như vậy nữa đâu; chúng ta sẽ không xa nhau
nữa! Hai buổi tối là sao!
- Ôi, Naxtenca, Naxtenca! Cô có biết cô đã khiến tôi hài lòng
với bản thân mình không? Cô có biết từ bây giờ tôi sẽ không nghĩ về
mình tồi tệ như trước đây nữa không? Cô có biết là bây giờ tôi có
thể sẽ không buồn phiền vì đã phạm những tội ác và lỗi lầm trong
đời mình, vì rằng một cuộc sống như vậy chính là tội ác và lỗi lầm?
Và cô đừng nghĩ là tôi phóng đại với cô một điều gìđó, lạy Chúa, cô
đừng nghĩ như vậy, Naxtenca ạ, vì rằng có những phút giây tôi
cảm thấy buồn chán đến mức, đến mức... Vì rằng vào những lúc đó
tôi cảm thấy tôi không bao giờ có thể bắt đầu sống một cuộc sống
thật sự, vì rằng tôi cảm thấy tôi đã đánh mất mọi khả năng ứng xử,
mọi cảm giác đối với hiện thực, vì rằng cuối cùng tôi đã tự nguyền
rủa mình, vì rằng sau những đêm ảo tưởng tôi đã có những phút
giây tỉnh táo, mà những phút giây ấy thật khủng khiếp! Mà trong
lúc đó ta vẫn nghe quanh mình mọi người đang quay cuồng trong
29
cuộc sống ồn ào náo động, vẫn nghe, vẫn thấy thiên hạ sống như
thế nào - thiên hạ sống thật sự, thấy rằng cuộc sống của họ không
phải được vẽ tạo ra, rằng cuộc sống của họ không bay biến như
chiêm bao, như ảo ảnh, rằng cuộc sống của họ luôn luôn đổi mới,
luôn luôn trẻ trung và không một giờ nào giống giờ nào, trong lúc
đó trí tưởng tượng nhút nhát thì đơn điệu và tẻ nhạt đến thô thiển,
nó là nô lệ của hình bóng, của ý tưởng, nô lệ của đám mây đầu tiên
bất ngờ che lấp mặt trời và đem nỗi phiền muộn bóp nghẹt trái tim
Peterburg chân chính vốn rất yêu quý mặt trời của mình, - mà đã
phiền muộn thì còn tưởng tượng nỗi gì? Và ta cảm thấy nó, cái trí
tưởng tượng không cạn ấy, cuối cùng cũng tàn lụi, cạn kiệt trong sự
căng thẳng thường xuyên, vì rằng ta cũng phải trưởng thành, lớn
vượt khỏi những lí tưởng trước kia của mình: những lí tưởng đó sẽ
bị vỡ tan ra thành bụi, thành những mảnh vỡ; và nếunhư không có
cuộc sống khác, thì ta buộc phải tạo dựng ra nó bằng chính những
mảnh vỡ đó. Mà trong lúc đó tâm hồn lại khao khát, lại cầu xin
một cái gì khác! Và kẻ mơ mộng hoài công đào bới trong những mơ
ước cũ của mình như trong đống tro, mong tìm trong đống tro ấy dù
chỉ một vài tia lửa nhỏ nhoi để thổi nó bùng lên thành ngọn lửa
hồng sưởi ấm trái tim đã trở nên giá lạnh và làm sống lại trong nó
tất cả những gì trước kia đã từng dễ thương đến vậy, đã từng làm
xao động tâm hồn, đốt sôi dòng máu, khiến trào hànglệ, đã từng
lừa dối một cách huy hoàng đến vậy! Và Naxtenca, côcó biết tôi đã
làm gì không? Cô có biết tôi đã buộc phải làm lễ tưởng niệm các
cảm xúc của mình, tưởng niệm cái mà trước kia đã từng dễ thương
30
đến vậy, cái mà thực ra không hề tồn tại bao giờ, -vì rằng đó chỉ là
tưởng niệm những mơ ước viển vông, ngu ngốc, - và tôi làm điều đó
vì rằng cả những mơ ước ngu ngốc đó cũng không còn nữa, vì rằng
không có gì để nuôi sống chúng, mà ước mơ cũng phảinuôi mới
sống chứ! Cô có biết không, bây giờ tôi vẫn thích vào những kì hạn
nhất định nhớ lại và đến thăm những nơi trước kia tôi đã từng được
hạnh phúc theo cách riêng của mình, thích xây dựng hiện tại của
tôi theo cái quá khứ không bao giờ trở lại và thường lang thang như
cái bóng, không mục đích, vô định, buồn bã và ngán ngẩm trên các
đường phố và ngõ nhỏ Peterburg. Và những hồi ức! Chẳng hạn, tôi
nhớ lại rằng chính ở đây đúng một năm về trước, đúng vào ngày
này, giờ này, cũng theo đúng vỉa hè này tôi đã langthang một
mình, cũng buồn nản như bây giờ! Và nhớ lại rằng lúc đó những ước
mơ cũng buồn bã, và mặc dù trước kia chẳng tốt đẹp hơn nhưng dù
sao vẫn cảm thấy dường như cuộc sống dễ dàng hơn, yên ổn hơn,
không có những ý nghĩ đen tối giờ đang ám ảnh, không có những
dằn vặt lương tâm, những dằn vặt u ám, bực bội giờ đây không để
tôi yên suốt cả ngày lẫn đêm. Và tôi tự hỏi mình: thế những mơ ước
của mi đâu rồi? Và tôi lắc đầu ngao ngán nói: nhữngnăm tháng trôi
đi mới nhanh làm sao! Và tôi lại tự hỏi mình: mi đãlàm gì với
những năm tháng đời mình? Mi đã chôn vùi khoảng thời gian đẹp
nhất của mi vào đâu? Mi đã sống hay chưa? Hãy nhìn xem, tôi tự
nói với mình, hãy nhìn xem, thế gian đang trở nên lạnh lẽo biết bao
nhiêu. Rồi nhiều năm nữa sẽ trôi qua, và tiếp đến sẽ là sự cô đơn
cằn cỗi cùng với tuổi già run rẩy, và tiếp nữa sẽ là nỗi buồn đau và
31
chán nản. Thế giới tưởng tượng của mi sẽ trở nên nhợt nhạt, những
mơ ước của mi sẽ tàn héo, chết khô và rơi rụng như lá vàng trên
cây... Ôi Naxtenca! Thật là buồn khi chỉ còn lại một mình, hoàn
toàn đơn độc, và thậm chí không có gì để luyến tiếc, không có gì,
tuyệt nhiên không có gì cả... vì rằng tất cả những gì đã mất, tất cả
những cái đó đều chẳng là gì hết, chỉ là một con sốkhông ngớ ngẩn,
tròn trĩnh, chỉ toàn là hão huyền!
- Ôi, ông đừng làm não lòng em nữa! - Naxtenca thốtlên, lau
giọt nước mắt lăn trên má nàng. - Bây giờ đã qua rồi! Bây giờ chúng
ta sẽ bên nhau; bây giờ dù có chuyện gì xảy ra với em đi nữa, chúng
ta cũng sẽ không bao giờ xa nhau. Ông hãy nghe em. Em là một cô
gái bình thường, em ít học, mặc dù bà em có thuê thầy dạy cho em;
nhưng quả thật em hiểu ông, bởi vì tất cả những gì ông vừa kể em
nghe em cũng đã trải qua khi bà đính em vào áo của bà. Tất nhiên
em không thể kể hay được như ông vừa kể, em không được học mà,
- nàng rụt rè nói thêm, vì rằng nàng còn cảm thấy kính trọng đối
với bài hùng biện của tôi và đối với những lời hoa mĩ của tôi, -nhưng em rất vui mừng là ông đã thổ lộ hết với em. Bây giờ em đã
biết ông, biết hết, biết tất cả rồi. Và ông biết sao không? Em muốn
kể cho ông nghe chuyện của em, kể hết không giấu giếm gì, rồi sau
đó ông cho em một lời khuyên. Ông là người rất thông minh, ông có
hứa là sẽ cho em lời khuyên ấy không?
32
- Ôi Naxtenca, - tôi đáp, - mặc dù tôi chưa bao giờlà người
khuyên bảo ai, nhất lại là người khuyên bảo thông minh, nhưng
bây giờ tôi thấy là nếu chúng ta sẽ mãi sống như thế này thì điều
đó sẽ là rất thông minh và mỗi người sẽ cho nhau nhiều, rất nhiều
những lời khuyên thông minh! Ôi Naxtenca tuyệt vời của tôi, cô
muốn tôi khuyên điều gì? Cô hãy nói thẳng ra, tôi bây giờ đang rất
vui vẻ, hạnh phúc, can đảm và thông minh nên tìm lời không khó!
- Không, không! - Naxtenca cười và ngắt lời tôi, - em không cần
lời khuyên thông minh, em cần lời khuyên chân tình,anh em, một
lời khuyên như thể ông đã yêu em cả thế kỉ nay!
- Được, Naxtenca ạ, được! - tôi hét lên sung sướng. - Giá như tôi
đã yêu em hai mươi năm rồi, thì vẫn cứ không thể nào yêu mãnh
liệt hơn bây giờ!
- Đưa tay ông đây! - Naxtenca nói.
- Nó đây! - tôi đáp, đưa tay cho nàng.
33
- Vậy là ta bắt đầu câu chuyện của em!
CÂU CHUYỆN CỦA NAXTENCA
- Một nửa câu chuyện của em ông đã biết, tức là ôngbiết em có
một người bà đã già...
- Nếu như nửa kia cũng ngắn gọn như nửa này... - tôi cười ngắt
lời nàng.
- Ông hãy im lặng mà nghe. Trước hết cần giao hẹn: ông đừng
ngắt lời em, nếu không em rối tung lên mất. Ông im lặng nghe em
nhé!
Em có một người bà đã già. Em đến ở với bà từ khi em còn nhỏ
tí, vì cha mẹ em mất sớm. Chắc trước kia bà giàu cóhơn, vì bây giờ
bà vẫn thường nhắc lại những ngày đẹp đẽ đã qua. Bàđã từng dạy
em tiếng Pháp rồi sau đó mời thầy dạy em. Khi em mười lăm tuổi
(năm nay em mười bảy rồi), thì việc học chấm dứt. Vào đúng thời
34
gian đó em đã làm một việc dại dột; em đã làm gì thì em không nói
với ông đâu, chỉ biết rằng lỗi lầm của em không lớnlắm. Nhưng
một buổi sáng bà gọi em đến và nói rằng vì bà đã loà nên không
quản được em, bà lấy kim găm đính áo em vào áo bà, và bảo rằng
hai bà cháu sẽ ngồi như thế suốt đời, tất nhiên là nếu như em
không trở nên ngoan hơn. Tóm lại, thời gian đầu em không thể đi
đâu được: làm việc, đọc sách, học bài đều phải bên cạnh bà. Em đã
tìm cách đánh lừa bà và một lần dỗ Fecla ngồi thế vào chỗ em.
Fecla là chị giúp việc của chúng em, chị ta bị điếc. Fecla ngồi vào
chỗ của em, lúc đó bà đang ngủ trong ghế bành, còn em thì chạy đi
tìm một cô bạn gái ở gần đấy. Sự việc kết thúc khá tồi tệ. Bà thức
dậy khi em đi vắng và hỏi một câu gì đó, nghĩ rằng em vẫn đang
ngoan ngoãn ngồi bên cạnh. Fecla nhìn thấy bà hỏi nhưng không
nghe biết bà hỏi gì, ngồi nghĩ, nghĩ phải làm gì, rồi cởi kim đính ra
và bỏ chạy...
- Naxtenca dừng lời và phá lên cười. Tôi cũng cười với nàng.
Nhưng nàng lập tức thôi cười.
- Này ông, ông đừng cười bà em. Đấy là em cười vì buồn cười
quá... Biết làm sao khi bà như vậy, và quả thật em có yêu quý bà ít
nhiều. Thế rồi bữa đó em lãnh đủ: em lập tức bị bắtngồi vào chỗ và
không được động cựa gì nữa hết.
35
Mà em quên kể với ông là chúng em, tức là bà em, cónhà riêng,
tức là một ngôi nhà nhỏ, chỉ có ba cửa sổ, hoàn toàn bằng gỗ và
cũng già lão như bà em vậy, còn phía trên có một tầng lầu nhỏ, một
người thuê nhà mới đến ở đó...
- Vậy là trước kia đã có người ở? - tôi nói chêm vào.
- Vâng, tất nhiên, - Naxtenca đáp, - và ông ta biếtim lặng tốt
hơn ông. Quả thật ông ta khó khăn lắm mới mở được miệng. Đó là
một ông già khô đét, vừa câm, vừa điếc, vừa què, nên cuối cùng ông
ta không thể sống trên đời này nữa, lăn ra chết. Cần phải có người
thuê nhà mới, bởi vì chúng em không thể sống thiếu người thuê
nhà: chỉ có khoản đó với trợ cấp của bà là toàn bộ thu nhập của hai
bà cháu. Người khách trọ mới này lại là một thanh niên, không
phải người vùng này, từ nơi khác đến. Vì anh ta không mặc cả nên
bà cho anh ta vào ở, rồi sau đó bà hỏi: "Thế nào, Naxtenca, người
khách trọ của chúng ta có trẻ không?" Em không muốnnói dối:
"Vừa vừa thôi bà ạ, không hẳn thật trẻ nhưng cũng không phải ông
già". "Thế trông có dễ ưa không?" - bà hỏi. Em lại không muốn nói
dối. "Vâng, trông cũng dễ ưa bà ạ!" Bà em liền nói:"Ôi, khốn khổ,
khốn khổ! Đấy là bà nói với cháu, cháu ạ, để cháu đừng có ngắm
36
nhìn anh ta. Thời buổi chẳng ra sao cả! Thế cơ đấy,một kẻ thuê
nhà nhỏ mọn mà cũng trông dễ ưa, thật không như thời xưa!"
Bà em thì cứ muốn mọi cái phải như thời xưa! Và thời xưa bà
trẻ hơn, và mặt trời thời xưa ấm hơn, váng sữa thờixưa cũng không
chua nhanh đến thế - cái gì cũng thời xưa! Em ngồi im lặng, nhưng
trong bụng nghĩ: tại sao bà lại bảo mình như thế, tại sao bà lại hỏi
anh chàng khách trọ có đẹp có trẻ không? Nhưng em chỉ nghĩ thoáng
qua thế thôi, rồi lại ngồi đếm mũi đan, khâu tất, và sau đó thì quên
bẵng đi.
Một buổi sáng người khách trọ đến chỗ chúng em hỏi về việc
trước kia bà đã hứa dán giấy bồi tường cho buồng anh ta. Nói
chuyện một lúc, bà em vốn lắm lời, bảo: "Naxtenca, cháu vào buồng
ngủ lấy cho bà cái bàn tính". Em lập tức đứng vụt dậy, không hiểu
vì sao đỏ cả mặt lên, quên mất là đang bị đính vào áo bà, đáng lẽ
phải kín đáo gỡ kim ra để cho anh khách thuê nhà không nhận
thấy, thì em lại phóng vọt đi làm cho ghế bành của bà ngồi trượt đi
một quãng. Khi em thấy là anh khách trọ đã biết hếtvề em, em đỏ
mặt đứng như trời trồng rồi oà khóc - lúc đó em cảmthấy xấu hổ và
cay đắng đến mức không biết trốn đi đâu cho khuất mắt! Bà em
quát: "Sao cứ đứng đấy?" - còn em thì càng khóc dữ hơn... Anh
khách thuê nhà thấy em xấu hổ với anh ta, liền cáo từ và đi khỏi.
Từ đó hễ nghe tiếng động ở ngoài cửa là em cứ như người chết
rồi. Em nghĩ là anh ta sắp đến và để phòng xa, len lén tháo chiếc
37
kim găm ra. Nhưng mà không phải anh ta, anh ta không đến nữa.
Hai tuần lễ trôi qua, anh khách mới sai Fecla đến nói rằng anh ta
có nhiều sách Pháp và đều là sách hay, có thể đọc được, bà có muốn
để em đọc bà nghe không cho đỡ buồn? Bà cám ơn và đồng ý nhưng
cứ hỏi đi hỏi lại là sách có đứng đắn không, và nếusách không đứng
đắn, bà nói, thì Naxtenca ạ, cháu không thể nào đọcđược, vì cháu
sẽ học phải những điều xấu.
- Cháu học phải điều gì hả bà? Ở đấy viết cái gì thế ạ?
- À, - bà nói, - trong những sách ấy viết về chuyệnnhững gã trẻ
tuổi chuyên quyến rũ các cô gái nhà lành, lấy cớ muốn lấy các cô ấy
để đưa họ đi khỏi nhà cha mẹ, rồi sau đó bỏ mặc những cô gái khốn
khổ đó cho số phận và họ phải chết một cách thảm thương nhất. Bà
nói, bà đã đọc nhiều những cuốn sách như thế, mọi chuyện được viết
hay đến nỗi ngồi đọc lặng lẽ suốt đêm. Nên cháu, Naxtenca ạ, hãy coi
chừng, đừng đọc những cuốn sách đó. Bà hỏi, anh ta gửi đến những
cuốn sách gì?
- Toàn tiểu thuyết của Walter Scott bà ạ.
38
- Tiểu thuyết của Walter Scott? Được rồi, mà ở đấy có trò lăng
nhăng gì không? Cháu xem anh ta có giấu lá thư tìnhnào vào đấy
không?
- Không, - em nói, - không có thư bà ạ.
- Coi ở dưới tờ bìa lót ấy, bọn họ nhiều khi nhét vào dưới lớp bìa
lót đấy, cái lũ kẻ cướp này!
- Không bà ạ, cả dưới bìa lót cũng không có gì.
- À, vậy đấy!
Thế là bà cháu chúng em bắt đầu đọc Walter Scott, và sau một
tháng đã đọc được non nửa. Rồi anh ấy còn gửi đến thêm. Gửi cả
Puskin, thành thử rốt cuộc em không thể sống thiếu sách và không
còn nghĩ đến chuyện lấy chồng là hoàng tử Trung Hoanữa.
Ấy thế rồi có một lần em tình cờ gặp anh khách trọ trên cầu
thang. Bà sai em đi đâu đó. Anh ấy dừng lại, em đỏ mặt lên, anh ấy
cũng đỏ mặt; nhưng anh ấy cười, chào em, hỏi thăm về sức khoẻ của
39
bà và nói: "Thế nào, cô đọc hết sách rồi chứ? " Em đáp: "Đọc rồi!"
"Thế cô thích cuốn nào nhất?" - anh ấy hỏi. Em đáp:"Thích nhất là
Aivanho và Puskin". Lần ấy câu chuyện chỉ có vậy.
Sau một tuần em lại gặp anh ấy ở cầu thang. Lần nàykhông
phải bà sai đi, mà em cần đi lấy một cái gì đấy. Lúc đó hơn hai giờ
chiều, anh khách trọ thường về nhà vào khoảng ấy. "Chào cô!" - anh
ấy nói. Em đáp: "Chào anh!"
- Thế cô không buồn khi ngồi cả ngày với bà à? - anh ấy hỏi.
Nghe anh ấy hỏi, em không biết tại sao đỏ bừng mặt lên, xấu
hổ, và lại cảm thấy tủi nhục, có lẽ vì rằng người ta đã bắt đầu hỏi
về chuyện đó. Em đã toan không trả lời và bỏ đi, nhưng không đủ
sức.
- Cô là một cô gái thật tốt, - anh ấy nói. - Xin lỗi là tôi nói với cô
như vậy, nhưng tôi cam đoan là tôi mong muốn điều tốt cho cô còn
hơn cả bà cô nữa. Cô không có bạn gái nào để đến chơi nhà nhau à?
Em nói là không có ai cả, chỉ mỗi Masenca nhưng cô ta cũng đi
Pxcov mất rồi.
40
- Này, cô có muốn đi xem hát với tôi không?
- Đi xem hát? Thế còn bà thì sao?
- Thì cô lặng lẽ mà đi, - anh ấy nói.
- Không, - em đáp, - tôi không muốn lừa bà đâu. Chào anh!
- Thì chào cô, - anh ấy đáp, và không nói thêm lời nào nữa.
Nhưng sau bữa ăn anh ấy đến chỗ chúng em, ngồi nói chuyện
rất lâu với bà, hỏi bà có hay đi đâu ra ngoài không, có người quen ở
đâu không, - rồi bỗng nói: "Còn cháu hôm nay đã muavé nghe
opera, người ta đang trình diễn vở "Người thợ cạo thành Xevile",
mấy người quen định đi nhưng sau lại thôi, cháu còndư vé".
- "Người thợ cạo thành Xevile?" - bà kêu lên. - Đấychính là vở
"Người thợ cạo" mà ngày xưa người ta vẫn diễn phải không?
- Vâng, - anh ấy nói, - đúng "Người thợ cạo" ấy đấyạ, - và anh
41
ấy liếc nhìn em. Em đã hiểu tất cả và mặt đột nhiênđỏ bừng, trái
tim nhảy rộn lên chờ đợi!
- À thế, - bà nói, - thế thì tôi biết quá đi chứ! Thời xưa chính tôi
đã đóng vai Rozina trong sân khấu gia đình mà!
- Thế bà hôm nay có muốn đi xem không ạ? - người khách trọ
hỏi. - Không thì vé của cháu bỏ phí mất.
- Ừ, đi cũng được, - bà nói, - sao lại không nhỉ? Đây, cô
Naxtenca này chưa bao giờ được đi xem hát cả.
Lạy Chúa, em sướng quá! Lập tức chúng em sửa soạn, thay
quần áo và lên xe đi. Bà tuy mù nhưng vẫn muốn nghenhạc, thêm
vào đó bà là một người tốt bụng, bà muốn làm cho emvui, còn tự
mình thì bà cháu chúng em không bao giờ đi được... Em sẽ không
nói với ông về ấn tượng của vở "Người thợ cạo thànhXevile", nhưng
suốt buổi tối hôm đó người khách trọ của chúng em nhìn em rất
trân trọng, nói năng rất lịch sự khiến em cảm thấy rằng lúc sáng
anh ấy chỉ thử em khi đề nghị em đi một mình với anh ấy. Trời, vui
sướng biết bao! Em đi ngủ hết sức vui vẻ, hãnh diện, tim đập loạn
42
đến mức lên cơn sốt nhẹ, và suốt đêm cứ mơ về "Người thợ cạo
thành Xevile".
Em cứ nghĩ sau lần đó anh ấy sẽ năng ghé đến thăm hai bà
cháu em hơn, nhưng không phải thế. Anh ấy gần như không đến
nữa. Chỉ chừng một tháng một lần, và cũng chỉ đến để mời đi nhà
hát. Sau đó chúng em còn đi xem hai lần nữa. Em cảmthấy không
hài lòng với điều ấy. Em thấy là anh ấy chỉ thương hại em phải
sống giam hãm với bà, ngoài ra không có gì hơn. Cứ thế ít lâu sau
em không chịu nổi nữa: ngồi cũng không yên, đọc sách cũng không
nổi, làm việc cũng không được, đôi khi em cười và trêu chọc bà, có
khi chỉ ngồi khóc. Cuối cùng thì em gầy rộc đi và thiếu chút nữa thì
lăn ra ốm. Mùa diễn opera đã hết, và anh khách trọ thôi không ghé
vào chỗ chúng em nữa; khi em và anh ta gặp nhau, - tất nhiên, vẫn
trên chiếc cầu thang ấy, - anh ấy im lặng gật đầu chào một cách
nghiêm nghị, dường như không muốn nói gì với em cả,và khi anh
ấy đã xuống đến bực thềm thì em vẫn đứng ở lưng chừng cầu thang,
mặt đỏ như mận chín, vì rằng mỗi khi gặp anh ấy máuem dồn cả
lên đầu.
Bây giờ đến đoạn kết. Đúng cách đây một năm, vào tháng
Năm, người khách trọ lại ghé vào và nói với bà rằnganh ấy đã làm
xong việc ở đây và sắp tới phải đi Moxcva một năm. Em nghe thấy
43
thế choáng váng cả người, ngã phịch xuống ghế như xác chết. Bà
em không nhìn thấy gì cả, còn anh ấy sau khi thông báo sẽ rời khỏi
chúng em liền chào và đi ra.
Em phải làm gì đây? Em nghĩ, nghĩ mãi, buồn rũ rượi, và cuối
cùng quyết định. Ngày mai anh ấy đi, và em quyết định ngay tối
hôm nay ấy sẽ kết thúc mọi chuyện, sau khi bà đi ngủ. Và đã xảy ra
đúng như vậy. Em gói một bọc gồm tất cả áo váy, đồ lót, và ôm bọc,
nửa sống nửa chết, đi lên tầng lầu gặp người khách trọ của chúng
em. Em nghĩ là mình đã đi cả tiếng đồng hồ trên cầuthang. Khi em
mở cửa vào phòng, anh ấy nhìn em và kêu thốt lên một tiếng. Anh
ấy nghĩ em là một bóng ma, đâm bổ đi lấy nước vì emđứng không
còn vững nữa. Tim em đập đến nghe nhức váng cả đầu,trí óc mụ đi.
Khi tỉnh lại, em bắt đầu ngay bằng việc đặt cái góilên giường của
anh ấy, tự mình ngồi xuống bên cạnh, hai tay ôm mặtvà khóc như
mưa như gió. Anh ấy hình như đã hiểu ngay mọi chuyện, đứng
trước mặt em, người tái nhợt và buồn bã nhìn em khiến tim em như
tan ra thành từng mảnh.
- Này, Naxtenca, cô hãy nghe tôi nói, - anh ấy cất tiếng. - Tôi
không thể làm gì được cả, tôi là một kẻ nghèo túng,hiện nay tôi
chẳng có gì hết, dù chỉ là một chỗ tàm tạm tử tế; chúng ta sẽ sống
ra sao nếu như tôi lấy cô?
44
Chúng em nói với nhau rất lâu, cuối cùng em như phát điên
lên, nói rằng em không thể sống với bà em nữa, rằngem sẽ trốn
nhà đi, rằng em không muốn bị đính kim găm vào áo bà, rằng em,
nếu như anh ấy muốn, sẽ theo anh ấy đi Moxcva, vì rằng em không
thể sống thiếu anh ấy. Cả cảm giác nhục nhã, cả tình yêu, cả lòng
tự trọng - tất cả cùng một lúc gào thét trong em, và em thiếu chút
nữa thì lên cơn động kinh ngã vật xuống giường. Em quá sợ bị từ
chối!
Anh ấy ngồi im lặng mấy phút, rồi đứng dậy, bước đến bên em
và cầm lấy tay em.
- Nghe anh đây, Naxtenca tốt bụng và yêu quý của anh! - anh
ấy nói qua nước mắt. - Hãy nghe anh nói. Anh thề với em là nếu
như đến lúc nào có thể lấy vợ thì nhất định em sẽ là hạnh phúc của
anh; anh cam đoan bây giờ chỉ có em mới có thể manglại hạnh phúc
cho anh. Em nghe đây: anh sẽ đi Moxcva và ở đó đúngmột năm. Anh
hi vọng là sẽ thu xếp xong việc của mình. Khi anh quay lại, nếu em
còn chưa hết yêu anh, anh thề là chúng ta sẽ hạnh phúc bên nhau.
Còn bây giờ thì không thể được, anh không thể, anh không có quyền
dù chỉ là hứa hẹn một cái gì đấy. Nhưng, anh nhắc lại, nếu như sau
45
một năm chuyện đó không thành, thì đến một lúc nào đó nhất định sẽ
thành, tất nhiên trong trường hợp em không bỏ anh mà yêu người
khác, vì rằng ràng buộc em bằng một lời nào đó thì anh không thể và
cũng không được phép.
Anh ấy đã nói với em như vậy rồi ngày hôm sau ra đi. Chúng
em quyết định không nói gì với bà cả. Anh ấy muốn vậy. Đấy, bây
giờ câu chuyện của em đã gần như kết thúc. Đã trôi qua đúng một
năm. Anh ấy đã trở về, anh ấy đã ở đây cả ba ngày, và, và...
- Và sao? - tôi kêu lên, nóng lòng muốn nghe kết cục.
- Và vẫn không thấy đến! - Naxtenca đáp, dường như phải gắng
hết sức lực của mình. - Chẳng thấy tăm hơi đâu cả.
Nàng dừng lại, im lặng một lúc, cúi thấp đầu và bỗng nhiên hai
tay ôm mặt, oà khóc nức nở khiến tim tôi như nghẹn lại vì tiếng khóc
ấy...
Tôi hoàn toàn không đợi một kết cục như vậy.
46
- Naxtenca! - tôi cất lời bằng một giọng rụt rè, nghẹn ngào. -Naxtenca! Vì Chúa, cô đừng khóc nữa! Tại sao cô biết? Có thể anh
ấy chưa về...
- Ở đây! Ở đây rồi! - Naxtenca cướp lời. - Anh ấy đang ở đây,
em biết điều đó. Chúng em đã giao hẹn, năm ngoái, vào tối hôm ấy,
trước ngày anh ấy đi, khi hai người đã nói hết những gì em vừa kể
cho ông nghe, và chúng em giao hẹn, chúng em ra đâydạo chơi,
chính trên bờ sông này. Lúc đó đã mười giờ đêm, chúng em ngồi
trên chiếc ghế dài này, em không còn khóc nữa, em ngây ngất nghe
anh ấy nói... Anh ấy nói rằng ngay lập tức sau khi về tới đây sẽ đến
nhà chúng em liền, và nếu em không từ bỏ anh ấy chúng em sẽ nói
hết với bà. Bây giờ anh ấy đã về, em biết như vậy, mà anh ấy không
đến, không đến!
Và nàng lại khóc.
- Lạy Chúa! Chẳng lẽ không thể nào làm nguôi nỗi đau khổ ư? -tôi hét lên, nhảy bật dậy khỏi ghế trong cơn tuyệt vọng tột cùng. -Này Naxtenca, ít ra tôi có thể đến gặp anh ta được không?..
47
- Chẳng lẽ có thể như vậy được sao? - nàng bỗng ngửng đầu lên
hỏi.
- Không, tất nhiên là không, - tôi chợt sực tỉnh. -Nhưng mà cô
hãy viết một lá thư.
- Không, không thể, như thế không được! - nàng đáp dứt khoát
nhưng lại đã cúi đầu và không nhìn tôi.
- Sao lại không thể? Vì sao không thể? - tôi nói tiếp, bám lấy ý
tưởng của mình. - Nhưng, Naxtenca, cô biết không, một bức thư
như thế nào! Thư cũng có ba bảy loại, và... Ôi, Naxtenca, đúng như
vậy đấy! Cô hãy tin tôi, hãy tin cậy nơi tôi! Tôi không khuyên dại
cho cô đâu. Tất cả chuyện này có thể thu xếp được! Cô đã bắt đầu
bước đầu tiên, thì tại sao lại...
- Không được! Không được! Khi đó như là em cố bám...
48
- Ôi Naxtenca tốt bụng của tôi! - tôi ngắt lời nàng, không giấu
nụ cười, - không đâu, không phải thế đâu, tất nhiêncô có quyền làm
như vậy, vì anh ta đã giao hẹn với cô mà. Mà theo như tôi thấy, anh
ta là người lịch sự, anh ta xử sự đúng đắn... - tôinói tiếp, mỗi lúc
một hưng phấn thêm bởi tính lôgic của những lí lẽ và lời thuyết
phục của mình, - anh ta đã hành động như thế nào? Anh ta đã nói
rằng sẽ không lấy ai ngoài cô nếu như anh ta lấy vợ, còn cô thì anh
ta để cho hoàn toàn tự do, cô có thể ngay bây giờ từ bỏ anh ta...
Trong trường hợp đó cô có thể đi bước đầu tiên; cô có quyền đó, cô có
ưu thế đối với anh ta, ít ra là, thí dụ, nếu như cômuốn giải thoát
anh ta khỏi lời hứa...
- Nhưng mà nếu là ông thì ông sẽ viết như thế nào?
- Viết cái gì?
- Lá thư ấy mà.
- Nếu là tôi thì tôi sẽ viết: "Thưa quý ông"...
49
- Nhất thiết là phải "thưa quý ông" sao?
- Nhất thiết! Nhưng sao? Tôi nghĩ...
- Thôi được, ông nói tiếp đi!
- "Thưa quý ông! Xin lỗi quý ông là tôi..." Nhưng mà không,
không cần xin lỗi gì hết. Bản thân sự việc sẽ nói ra tất cả, cô hãy
viết đơn giản như sau: "Tôi viết cho ông đây. Hãy bỏ quá cho sự nôn
nóng của tôi, nhưng suốt cả năm qua tôi được hạnh phúc là nhờ vào
một niềm hi vọng, vậy tôi có lỗi gì không nếu như bây giờ không thể
chịu nổi lấy một ngày nghi ngờ? Bây giờ, khi ông đãvề đây, có lẽ
ông đã thay đổi dự định của mình. Nếu thế thì lá thư này sẽ nói với
ông rằng tôi không phàn nàn và không buộc tội ông. Tôi không buộc
tội ông vì tôi không có đủ quyền lực đối với trái tim ông, số phận
của tôi là như vậy!
Ông là một người đứng đắn. Ông sẽ không mỉm cười vàkhông
bực bội vì những dòng thư nôn nóng của tôi. Ông hãynhớ rằng
người viết những dòng này là một cô gái nghèo, rằngcô ta đơn độc
một mình, rằng không có ai để dạy dỗ, khuyên bảo côta và rằng cô
50
ta không bao giờ biết làm chủ trái tim mình. Hãy bỏquá cho tôi nếu
dù trong một thoáng sự nghi ngờ đã len vào tâm hồn tôi. Ông không
thể thậm chí chỉ trong ý nghĩ xúc phạm đến người con gái đã yêu và
đang yêu ông đến vậy".
- Vâng, vâng! Điều đó đúng như em vẫn nghĩ! - Naxtenca thốt
lên, và một niềm vui ánh lên trong đôi mắt nàng. - Ồ, ông đã giải
thoát cho em khỏi những nghi ngờ, chính Chúa Trời đã ban ông cho
em! Cám ơn, cám ơn ông!
- Vì cái gì? Vì Chúa Trời đã ban tôi cho cô? - tôi đáp, hân hoan
nhìn vẻ mặt vui sướng của nàng.
- Vâng, ít ra là như vậy.
- Ôi Naxtenca! Có những người mà ta phải cảm ơn họ chỉ vì họ
sống cùng chúng ta. Tôi cám ơn cô vì tôi đã được gặp cô, vì suốt đời
tôi sẽ nhớ đến cô!
- Thôi, đủ rồi, đủ rồi. Còn bây giờ ông nghe em nóiđây: lúc đó
51
chúng em giao ước là hễ anh ấy về, anh ấy sẽ báo cho em biết liền
bằng cách để lại cho em một lá thư ở một chỗ đã định trước, ở nhà
mấy người quen tốt bụng, chất phác và không hề biếtgì về
chuyện của chúng em; còn nếu như anh ấy không thể viết thư cho
em, vì không phải trong thư bao giờ cũng nói hết mọi chuyện, thì
anh ấy ngay trong ngày đầu tiên về tới thành phố này đúng mười
giờ sẽ đến đây, nơi chúng em đã hẹn gặp nhau. Em biết anh ấy
đã về rồi, nhưng cả ba ngày nay chẳng thấy thư cũngchẳng thấy
mặt. Buổi sáng thì em không thể bỏ bà em đi được. Ngày mai nhờ
ông đưa thư của em cho mấy người quen tốt bụng mà em đã nói
với ông, họ sẽ gửi cho anh ấy. Còn nếu như có thư trả lời, ông sẽ
lại mang đến cho em vào mười giờ tối.
- Nhưng thư, lá thư! Bởi vì trước hết phải viết thưđã! Cho nên
phải ngày kia mới có thể làm được...
- Thư... - Naxtenca nói, vẻ hơi bối rối, - thư... nhưng...
Nàng không nói hết câu. Thoạt đầu nàng ngoảnh nhìn sang
hướng khác, mặt đỏ lên như bông hồng, và bỗng nhiêntôi cảm thấy
trong tay tôi một lá thư, chắc là đã viết xong từ lâu, dán kín. Một kỉ
niệm quen thuộc, thân thương và duyên dáng lướt quađầu tôi.
52
- R, o - Ro; s, i - si; n, a - na - tôi nói.
- Rosina! - cả hai chúng tôi cùng cất tiếng hát, tôi suýt nữa ôm
chặt lấy nàng vì vui mừng; còn nàng, mặt đỏ lên đếnmức không thể
nào đỏ hơn được nữa, cười qua những giọt nước mắt như những hạt
châu long lanh trên đôi hàng mi đen.
- Thôi đủ rồi, đủ rồi! Bây giờ ta chia tay nhau nhé! - nàng nói
nhanh. - Đây là thư, đây là địa chỉ nhờ ông đưa đến.Chào ông nhé!
Tạm biệt! Hẹn ngày mai!
Nàng xiết chặt cả hai tay tôi, gật đầu và vút đi như một mũi
tên vào con ngõ của mình. Tôi đứng tại chỗ nhìn theo một lúc lâu.
"Hẹn ngày mai! Hẹn ngày mai!" - trong đầu tôi vẫn âm vang
khi nàng đã khuất hẳn khỏi tầm mắt tôi.
--------------------------------------------------------------------------------53
1 Naxtenca là cách gọi thân mật của Anaxtaxia. Người Nga khi mới làm quen phải gọi
nhau đầy đủ tên và phụ danh, chỉ khi thân thiết mớigọi tên không hoặc tên thân mật.
2 Trong tiếng Nga, danh từ có ba giống: giống đực, giống cái, giống trung.
3 Bùa dấu: một motip truyện dân gian, thường một sức mạnh nào đó (ma quỷ, phù thuỷ,
v.v...) bị nhốt vào trong bình yểm bùa và ném xuốngbiển, sau được vớt lên giải thoát.
Xolomon là vị vua huyền thoại trong Kinh thánh, thông thái, hùng mạnh và giàu có.
ĐÊM THỨ BA
Hôm nay là một ngày buồn bã, mưa dầm dề, không có ánh mặt trời, hệt như tuổi già sắp tới của
tôi. Trong đầu tôi dồn nén, chen chúc những ý nghĩ kì quái lạ lùng, những cảm xúc tăm tối,
những câu hỏi còn mơ hồ đối với tôi, - mà tôi khôngcó cả sức lực lẫn mong muốn giải đáp
chúng. Tôi không phải là người giải đáp những câu hỏi đó!
Hôm nay chúng tôi sẽ không gặp nhau. Tối qua, khi chúng tôi chia tay, mây đen bắt đầu che phủ
bầu trời và sương mù dâng lên tràn ngập. Tôi nói rằng mai sẽ là một ngày xấu, nhưng nàng không
đáp lời, nàng không muốn nói ngược với ý mình; đối với nàng ngày hôm nay vừa rạng rỡ vừa
tươi sáng, và sẽ không có một đám mây nào làm lu mờhạnh phúc của nàng.
- Nếu như trời mưa, chúng ta sẽ không gặp nhau! - nàng nói. - Em sẽ không đến đâu.
Tôi nghĩ rằng nàng sẽ không nhận thấy trời mưa hôm nay, thế nhưng nàng đã không đến.
Hôm qua là cuộc gặp gỡ lần thứ ba của chúng tôi, đêm trắng thứ ba của chúng tôi...
Niềm vui và hạnh phúc làm cho con người đẹp lên biết bao! Ôi trái tim sôi cháy tình yêu! Dường
như ta muốn trút hết trái tim mình sang trái tim bạn tình, ta muốn tất cả đều vui sướng, tất cả đều
cười. Và niềm vui đó mới dễ lây lan làm sao! Đêm qua lời lẽ nàng chứa bao nhiêu là dịu dàng,
bao nhiêu là chân thành với trái tim tôi... Nàng đãchăm sóc tôi, âu yếm tôi biết mấy! Nàng đã
54
khích lệ và vuốt ve trái tim tôi! Ôi bao nhiêu là nũng nịu lả lơi vì hạnh phúc! Còn tôi... Tôi nghĩ
tất cả đều là chân thật; tôi nghĩ rằng nàng...
Nhưng lạy Chúa, làm sao tôi có thể nghĩ như thế được? Làm sao tôi có thể mù quáng như thế khi
tất cả đã bị người khác chiếm đoạt, khi tất cả không phải là của tôi, khi ngay cả sự dịu dàng của
nàng, sự chăm sóc của nàng, tình yêu của nàng... vâng, tình yêu đối với tôi, - đều không phải cái
gì khác mà chính là niềm vui về cuộc hẹn hò sắp tớivới người khác, là ý muốn gán cả cho tôi
hạnh phúc của nàng?... Khi anh ta không đến, khi chúng tôi đã chờ đợi uổng công, nàng trở nên ủ
dột, nàng trở nên e dè, nhút nhát. Tất cả những cử chỉ của nàng, những lời nói của nàng không
còn bay bổng, sôi nổi và vui vẻ như trước. Và thật lạ lùng, - nàng nhân lên gấp đôi sự quan tâm
đối với tôi, dường như theo bản năng nàng muốn dồn cho tôi điều nàng mong muốn cho bản thân
mình, điều nàng sợ nó sẽ không thành hiện thực. Naxtenca của tôi trở nên lo lắng, trở lên sợ hãi
đến mức cuối cùng hình như nàng đã hiểu ra rằng tôiyêu nàng, và đã tỏ ra thương cảm trước mối
tình tội nghiệp của tôi. Khi gặp bất hạnh, chúng tacảm nhận sâu sắc hơn nỗi bất hạnh của kẻ
khác, tình cảm của chúng ta không tan loãng đi, mà trở nên đậm đặc hơn.
Tôi đi đến gặp nàng với trái tim tràn đầy và nóng lòng chờ đến giờ hẹn. Tôi không cảm thấy
trước những gì giờ đây tôi sẽ trải qua, tôi không cảm thấy trước rằng sự việc sẽ kết thúc không
như tôi tưởng. Nàng rạng rỡ niềm vui, nàng chờ sự trả lời. Chính anh ta là sự trả lời. Anh ta sẽ
phải đến, anh ta sẽ chạy tới theo lời gọi của nàng.Naxtenca đến sớm hơn tôi cả một tiếng đồng
hồ. Thoạt tiên mọi chuyện đều khiến nàng vui vẻ, nàng cười với mỗi lời tôi nói. Tôi định cho
nàng biết ngay sự thật nhưng lại im lặng.
- Ông có biết tại sao em vui sướng như vậy không? -nàng hỏi. - Tại sao em lại mong được gặp
ông, tạo sao hôm nay em lại yêu ông đến thế không?
- Tại sao? - tôi hỏi, tim tôi run rẩy.
- Em yêu ông là vì ông không yêu em. Nếu là người khác ở vào chỗ ông thì họ đã quấy rầy, bám
riết, than thở, thậm chí lăn ra ốm, còn ông thì dễ thương đến thế!
Nói đến đây nàng bóp chặt tay tôi khiến tôi suýt kêu lên. Nàng phá ra cười.
- Lạy Chúa! Ông là một người bạn tuyệt vời! - một phút sau nàng nói hết sức nghiêm trang. -55
Đúng là Chúa đã ban ông cho em. Không biết em đã rasao nếu như bây giờ em không có ông ở
bên? Ông mới vô tư làm sao! Ông yêu em mới cao cả làm sao! Khi em đi lấy chồng, chúng ta sẽ
rất thân nhau, thân hơn cả anh em. Em sẽ yêu ông gần như yêu anh ấy...
Vào khoảnh khắc đó không hiểu sao tôi chợt cảm thấybuồn ghê gớm, nhưng lại có một cái gì đó
giống như tiếng cười trỗi dậy trong lòng tôi.
- Cô đang lo lắng, - tôi nói. - Cô đang sợ hãi. Cô nghĩ rằng anh ta sẽ không đến.
- Chúa phù hộ ông! - nàng đáp. - Nếu em ít cảm thấyhạnh phúc hơn, chắc em đã phải khóc vì sự
ngờ vực của ông, vì những lời trách móc của ông. Nhưng ông cũng đã gợi cho em một ý để em
phải suy nghĩ, nhưng điều đó để sau, còn bây giờ emthú nhận với ông là ông nói đúng. Vâng!
Em cảm thấy hơi hoang mang, em đang chờ đợi; và em cảm thấy tất cả sao như quá dễ dàng. Mà
thôi, gác chuyện cảm xúc lại!...
Vừa lúc đó nghe có tiếng bước chân, và một người hiện ra trong bóng tối đi về phía chúng tôi. Cả
hai chúng tôi đều run lên, nàng suýt kêu to. Tôi buông tay nàng ra và làm một cử chỉ như muốn
lánh đi. Nhưng chúng tôi đã lầm, đó không phải là anh ta.
- Ông sợ cái gì thế? Cớ sao ông lại buông tay em ra? - nàng nói, lại đưa tay ra cho tôi. - Có
chuyện gì thế? Chúng ta sẽ cùng gặp anh ấy. Em muốnđể anh ấy thấy chúng ta yêu nhau như thế
nào!
- Chúng ta yêu nhau như thế nào! - tôi hét lên.
"Ôi, Naxtenca, Naxtenca! - tôi nghĩ. - Bằng một lờiđó em đã nói rất nhiều ! Một tình yêu như
thế, Naxtenca ạ, đôi khi làm cho trái tim trở nên buốt giá và lòng trĩu nặng. Tay em lạnh, tay anh
nóng như lửa. Ôi, Naxtenca, sao em mù loà thế!... Ôi! Một người hạnh phúc có những lúc thật
không chịu đựng nổi! Nhưng anh không thể nào giận em được!"
Cuối cùng tim tôi tràn ra.
56
- Ôi, Naxtenca! - tôi bật kêu to. - Cô có biết suốtngày hôm nay tôi như thế nào không?
- Mà sao; chuyện gì thế? Ông kể nhanh lên! Sao đến giờ ông vẫn im lặng?
- Thứ nhất, Naxtenca ạ, khi tôi làm xong những việccô giao, trao lá thư cho những con người tốt
bụng của cô, rồi... tôi về nhà và nằm xuống ngủ.
- Chỉ có thế thôi ư? - nàng cười hỏi cắt ngang.
- Đúng, gần như chỉ có thế, - tôi dằn lòng đáp, vì những giọt nước mắt ngớ ngẩn đã trào lên mắt
tôi. - Tôi thức dậy trước giờ ta hẹn gặp nhau khoảng một tiếng, nhưng cứ như thể không hề ngủ.
Tôi không biết chuyện gì đã xảy ra với tôi. Tôi đếnđể kể cho cô nghe tất cả những chuyện này,
dường như thời gian đối với tôi đã dừng lại, dường như từ lúc ấy một cảm giác duy nhất, một tình
cảm duy nhất sẽ phải lưu lại trong tôi vĩnh viễn, và dường như một phút cần phải kéo dài mãi mãi
và dường như cả cuộc đời đã dừng lại đối với tôi...Khi tỉnh dậy, tôi cảm thấy như có một điệu
nhạc nào đó quen thuộc từ lâu, đã được nghe đâu đó,đã bị lãng quên và thật ngọt ngào mà bây
giờ chợt nhớ lại. Tôi có cảm giác như nó suốt đời muốn thoát ra khỏi tâm hồn tôi, và chỉ bây
giờ...
- Ôi lạy Chúa, lạy Chúa! - Naxtenca ngắt lời, - tạisao lại như thế? Em không hiểu tí gì cả.
- Chà, Naxtenca! Tôi muốn bằng một cách nào đó diễntả với cô cái ấn tượng lạ lùng ấy... - tôi
nói bằng một giọng thê thảm, trong đó vẫn còn le lói một chút hi vọng dù là rất xa xôi.
- Đủ rồi, ông thôi đi, đủ rồi! - nàng thốt lên, và trong một thoáng nàng đã đoán ra, - quả thật nàng
là một con người tinh quái.
Naxtenca bỗng trở nên lắm lời, vui vẻ, tinh nghịch một cách khác thường. Nàng khoác lấy cánh
tay tôi, cười nói, và muốn tôi cùng cười với nàng, mỗi lời nói bối rối của tôi vang vọng trong
nàng thành những chuỗi cười giòn tan, kéo dài... Tôi bắt đầu nổi cáu thì nàng bỗng giở điệu nũng
57
nịu.
- Này ông, - nàng nói, - quả thật em hơi buồn vì ông không yêu em. Sau đó thì cứ thử đi mà tìm
hiểu con người xem! Nhưng dù sao thì, thưa quý ngàisắt đá, ngài không thể không khen em vì
em là một cô gái chất phác. Em đã nói hết, kể hết với ông bất ngờ một ý nghĩ ngốc nghếch nào
thoáng qua đầu em.
- Naxtenca, hình như mười một giờ rồi thì phải? - tôi nói khi tiếng chuông nhịp nhàng bắt đầu
vang lên từ ngọn tháp thành phố phía xa. Nàng bỗng dừng lại, thôi cười và bắt đầu đếm.
- Vâng, mười một, - cuối cùng nàng nói bằng giọng ngập ngừng.
Tôi lập tức hối hận vì đã làm nàng lo sợ, đã bắt nàng đếm chuông điểm giờ, và tôi tự xỉ vả mình
vì cơn cáu giận vừa rồi. Tôi cảm thấy buồn thay chonàng và không biết làm thế nào để chuộc lỗi
lầm của mình. Tôi bắt đầu an ủi nàng, tìm đủ các nguyên nhân khiến anh ta không tới, viện ra các
lí lẽ, bằng cứ. Không có ai dễ bị đánh lừa hơn nànglúc ấy, vả lại bất kì ai vào lúc đó cũng sẵn
lòng nghe bất cứ một lời an ủi nào và vui mừng nếu tìm ra dù một chút cớ nhỏ nào đấy để thanh
minh.
- Mà chuyện thật buồn cười, - tôi nói, mỗi lúc một sôi nổi hơn và thầm thán phục sự mạch lạc
trong lập luận của mình, - làm sao mà anh ấy có thểđến được! Cô đã lừa cả tôi, khiến tôi cũng
tính sai thời gian, Naxtenca ạ... Cô thử nghĩ xem: bây giờ chắc anh ấy mới nhận được thư; cứ cho
là anh ấy không thể đến được, cứ cho là anh ấy sẽ trả lời, thì sớm nhất cũng phải ngày mai thư
mới tới. Sớm mai tôi sẽ đi lấy thư và lập tức báo cho cô biết. Cô hãy đặt ra hàng nghìn khả năng:
hoặc giả anh ấy không ở nhà khi thư được gửi đến, và anh ấy có thể đến tận bây giờ vẫn chưa
được đọc thư? Bởi vì mọi chuyện đều có thể xẩy ra.
- Vâng, vâng! - Naxtenca đáp, - em đã không nghĩ tới; tất nhiên, mọi chuyện đều có thể xẩy ra, -nàng nói tiếp bằng một giọng hết sức thản nhiên, nhưng trong đó, như một nghịch âm buồn bực,
vẫn nghe thấy một ý nghĩ xa xôi nào khác. - Vậy, nhờ ông nhé, - nàng tiếp tục, - ngày mai ông đi
càng sớm càng tốt, và nếu như nhận được một cái gì đó, thì lập tức báo cho em biết. Ông đã biết
nhà em rồi, đúng không? - và nàng nhắc lại cho tôi địa chỉ của nàng.
Rồi nàng bỗng trở nên hết sức dịu dàng, hết sức ân cần đối với tôi... Nàng có vẻ chăm chú nghe
58
tôi nói; nhưng khi tôi hỏi nàng một câu gì đó, nàngim lặng, lúng túng quay mặt đi. Tôi nhìn sâu
vào mắt nàng - quả như tôi đoán: nàng đang khóc.
- Nào, sao lại thế, sao lại có thể như thế? Chà, emđúng là trẻ con! Đúng là con nít!... Thôi đi
nào!
Nàng cố mỉm cười, cố bình tĩnh lại, nhưng cằm nàng vẫn run rẩy và ngực nàng vẫn phập phồng.
- Em nghĩ về ông, - nàng nói với tôi sau một phút im lặng, - ông thật tốt, đến nỗi em có hoạ là đá
mới không nhận thấy điều đó. Ông có biết em đang nghĩ gì không? Em so sánh hai người với
nhau, ông với anh ấy. Tại sao anh ấy không phải là ông? Tại sao anh ấy không như ông? Anh ấy
kém ông, dù em yêu anh ấy hơn ông.
Tôi không đáp một lời nào. Có vẻ như nàng chờ tôi nói một điều gì đó.
- Tất nhiên có thể là em chưa hoàn toàn biết anh ấy, chưa hoàn toàn hiểu hết anh ấy. Ông biết
không, dường như bao giờ em cũng sợ anh ấy; anh ấy bao giờ cũng có vẻ nghiêm khắc, bao giờ
cũng có vẻ cao ngạo. Tất nhiên em biết rằng đó là anh ấy chỉ trông như vậy thôi, rằng trái tim anh
ấy dịu dàng hơn trái tim em... Em còn nhớ cái nhìn của anh ấy khi em, ông nhớ không, ôm bọc đồ
bước vào phòng anh ấy; nhưng dù sao em vẫn quá kínhtrọng anh ấy, mà cái đó hình như làm
chúng em không vừa đôi, không bình đẳng phải không?
- Không, Naxtenca ạ, không đâu, - tôi đáp, - điều đó có nghĩa là cô yêu anh ấy nhất trên đời này,
yêu hơn yêu chính bản thân cô nữa.
- Vâng, cứ cho là thế, - nàng Naxtenca ngây thơ trảlời, - nhưng ông có biết em vừa chợt nghĩ ra
cái gì không? Chỉ có điều bây giờ em sẽ không nói về anh ấy, mà nói chung; tất cả những cái này
em đã suy nghĩ từ lâu... Ông nói em nghe, tại sao chúng ta cứ như thế, không đối xử với nhau như
anh em? Tại sao một người tốt nhất bao giờ cũng nhưcó một cái gì đó giấu người khác và im
lặng? Tại sao không nói thẳng ra, ngay bây giờ, những gì có trong lòng, nếu như biết rằng lời nói
không phải gió bay đi? Đằng này người nào cũng tỏ ra khắc nghiệt hơn là mình vốn có, dường
như ai cũng sợ xúc phạm đến tình cảm của mình nếu như vội vàng bày tỏ chúng ra...
59
- Ôi, Naxtenca! Cô nói đúng đấy, nhưng điều đó cũngdo nhiều nguyên nhân, - tôi ngắt lời nàng,
bản thân lúc đó cũng ngại bày tỏ tình cảm của mình hơn bao giờ hết.
- Không, không phải! - Nàng đáp với vẻ hết sức xúc động. - Ông chẳng hạn, ông không như nhiều
người khác! Em, quả thật, không biết nói với ông như thế nào những điều em cảm nhận được,
nhưng em có cảm giác như ông, chẳng hạn... như bây giờ đây... em cảm thấy như ông đang hi
sinh một cái gì đó vì em, - nàng liếc nhanh nhìn tôi, nói thêm một cách rụt rè. Ông bỏ quá cho em
nếu như em nói như thế, em là một cô gái thật thà mà, em còn chưa từng trải nhiều trong đời, và
đôi khi không biết ăn nói nữa, - nàng nói thêm bằnggiọng run rẩy vì một cảm xúc nào đó cố nén
lại, đồng thời gắng gượng mỉm cười, - nhưng em chỉ muốn nói với ông rằng em biết ơn ông, rằng
em cũng cảm thấy tất cả những cái đó... Cầu Chúa ban phúc cho ông vì chuyện đó! Còn những
điều ông đã kể với em hôm nọ về con người mơ mộng của ông đều hoàn toàn không có thật,
nghĩa là em muốn nói hoàn toàn không liên quan gì tới ông cả. Ông là người khoẻ mạnh, ông thật
ra đâu phải là người như ông tự mô tả về mình. Nếu như sau này ông yêu, thì cầu Chúa ban cho
ông hạnh phúc với cô ấy! Còn em sẽ không cầu chúc gì cho cô ấy cả, vì rằng cô ấy sẽ hạnh phúc
với ông. Em biết, em là phụ nữ, và ông cần phải tinlời em, một khi em đã nói như vậy... Nàng
ngừng nói và bóp chặt tay tôi. Tôi cũng không thể thốt nên lời vì xúc động. Mấy phút trôi qua.
- Vâng, có lẽ hôm nay anh ấy không đến, - cuối cùngnàng ngẩng đầu lên nói. - Khuya quá rồi!...
- Ngày mai anh ấy sẽ đến, - tôi nói bằng một giọng hết sức chắc chắn và tin tưởng. - Vâng, - nàng
đáp, trở lại vui vẻ hơn, - bây giờ em cũng thấy là phải ngày mai anh ấy mới đến được. Thôi chào
ông! Hẹn ngày mai nhé! Nếu như trời mưa thì có thể em sẽ không đến. Nhưng ngày kia em sẽ
đến, nhất định em sẽ đến dù có chuyện gì xảy ra chăng nữa, ông hãy có mặt ở đây nhé. Em muốn
gặp ông, em sẽ kể hết với ông mọi chuyện.
Rồi khi chúng tôi chia tay, nàng nhìn tôi bằng ánh mắt trong sáng, chìa tay cho tôi, nói:
- Bây giờ chúng ta sẽ luôn luôn cùng nhau, phải không ông?
Ôi Naxtenca, Naxtenca! Giá như em biết được giờ đâyanh cô đơn đến chừng nào!
60
Khi đồng hồ điểm chín giờ, tôi không thể nào ngồi trong phòng được nữa, vội mặc áo và đi ra
ngoài, dù trời đang mưa. Tôi đến ngồi trên chiếc ghế dài của chúng tôi. Tôi đã toan đến cái ngõ
nhỏ của họ, nhưng tôi cảm thấy xấu hổ, nên còn mấy bước nữa là đến nơi tôi đã quay trở lại,
không nhìn lên cửa sổ của họ. Tôi về nhà, lòng buồnnhư chưa bao giờ buồn đến thế. Một buổi
tối mới ẩm ướt, mới tẻ ngắt làm sao! Nếu như đẹp trời, chắc tôi đã lang thang ở đấy suốt đêm...
Nhưng đến mai, đến ngày mai! Ngày mai nàng sẽ kể hết cho tôi nghe.
Với lại hôm nay không có thư. Nhưng tất nhiên phải là như thế, vì họ đã gặp nhau rồi.
ĐÊM THỨ TƯ
Lạy Chúa, mọi chuyện đã kết thúc như thế đấy!
Tôi đến nơi lúc chín giờ. Nàng đã ở đấy rồi. Từ xa tôi đã nhìn thấy nàng; nàng đứng tựa khuỷu
tay lên hàng lan can bờ sông như hôm đầu tôi gặp nàng và không nghe tiếng bước chân tôi đi tới.
- Naxtenca! - tôi cất tiếng gọi nàng, cố nén sự hồihộp của mình.
Nàng quay phắt lại nhìn tôi.
- Nào! - nàng nói, - nào! Nhanh lên!
Tôi ngơ ngác nhìn nàng.
- Nào, thư đâu? Ông có mang thư đến không? - nàng nhắc lại, đưa tay túm chặt lấy hàng lan can.
- Không, tôi không có thư, - cuối cùng tôi nói, - chẳng lẽ anh ấy chưa đến?
Mặt nàng tái nhợt đi một cách khủng khiếp, nàng đứng bất động nhìn tôi lúc lâu. Tôi đã đập tan
61
chút hi vọng cuối cùng của nàng.
- Thôi mặc xác anh ta! - cuối cùng nàng thốt lên bằng giọng ngắt quãng. - Mặc xác anh ta, nếu
như anh ta đã bỏ mặc em như vậy.
Nàng cúi đầu xuống, lát sau này muốn ngước mắt lên nhìn tôi, nhưng không thể. Thêm mấy phút
nàng cố nén cơn xúc động của mình, nhưng rồi bỗng quay mặt đi, tì khuỷu tay lên thành lan can
bờ sông và oà khóc. - Thôi, thôi đi nào! - tôi lên tiếng, nhưng nhìn nàng tôi không đủ sức để nói
tiếp. Mà tôi biết nói gì đây? - Ông đừng an ủi em, - nàng vừa khóc vừa nói, - đừng nói về anh ta,
đừng nói rằng anh ta sẽ đến, rằng anh ta không bỏ rơi em một cách tàn ác, nhẫn tâm như anh ta
đã làm. Vì sao? Vì cái gì cơ chứ? Chẳng lẽ có cái gì đó trong thư của em, trong lá thư bất hạnh
ấy?...
Tiếng nức nở cắt ngang lời nàng; tôi đứng nhìn nàng, lòng tan nát.
- Ôi sao mà nhẫn tâm, mà tàn ác như vậy! - nàng lạilên tiếng. - Và không một chữ, một dòng
nào! Ít ra cũng trả lời rằng em không cần cho anh ta, rằng anh ta từ bỏ em, đằng này không có lấy
một dòng suốt ba ngày ròng! Sao anh ta có thể dễ dàng xúc phạm, lăng nhục một người con gái
tội nghiệp, yếu đuối, người đã phạm phải một tội làyêu anh ta đến thế! Ôi, em đã phải chịu đựng
bao nhiêu trong ba ngày qua! Lạy Chúa! Lạy Chúa tôi! Làm sao em nhớ lại được lần đầu tiên đến
với anh ta, hạ mình trước anh ta, khóc lóc, cầu xinmột mẩu tình yêu... Và sau chuyện đó...
Nhưng mà ông... - nàng lại quay sang nói với tôi, đôi mắt nàng ánh lên long lanh, - chuyện không
phải như thế! Không thể như thế được, như thế là trái tự nhiên! Hoặc là ông, hoặc là em đã lầm;
có thể là anh ấy chưa nhận được thư? Có thể đến tậngiờ anh ấy vẫn chưa được biết gì cả? Làm
sao lại có thể, ông thử nghĩ xem, vì Chúa ông hãy nói cho em nghe, hãy giải thích cho em nghe, -em không thể hiểu nổi điều đó, - làm sao có thể cư xử một cách thô lỗ man rợ như anh ta đã cư
xử với em! Không một lời nào! Với một kẻ tồi tệ nhất thế gian người ta còn tỏ ra xót thương hơn.
Hay là anh ấy đã nghe nói gì về em, hay là có ai ton hót gì về em với anh ấy? - nàng hét lên hỏi
tôi. - Sao, ông nghĩ sao?
- Naxtenca này, ngày mai tôi sẽ nhân danh cô đến gặp anh ấy.
- Thì sao?
62
- Tôi sẽ hỏi anh ấy về mọi chuyện, sẽ kể hết cho anh ấy.
- Sao nữa?
- Cô sẽ viết một lá thư. Cô đừng nói không, Naxtenca, cô đừng nói không! Tôi sẽ bắt anh ta phải
tôn trọng việc làm của cô, anh ta sẽ biết hết, và nếu...
- Không, ông ạ, không đâu! - nàng ngắt lời tôi. - Đủ rồi! Sẽ không có một lời nào nữa, em sẽ
không viết một lời nào, một dòng nào nữa - đủ rồi! Em không biết anh ta nữa, em không yêu anh
ta nữa, em sẽ quên anh ta!...
Nàng dừng lại giữa chừng.
- Bình tĩnh lại, cô bình tĩnh lại đi! Cô ngồi xuốngđây, Naxtenca, - tôi nói, đỡ nàng ngồi lên chiếc
ghế dài.
- Em vẫn bình tĩnh mà. Đủ rồi! Như thế đấy! Đây là nước mắt, nó sẽ khô đi! Ông nghĩ là em sẽ tự
làm hại mình, em sẽ tự vẫn sao?
Trái tim tôi đầy ứ, tôi muốn cất tiếng nói, nhưng không thể.
- Này ông, - nàng cầm lấy tay tôi, nói tiếp, - ông nói đi, chắc ông sẽ không xử sự như vậy chứ?
Chắc ông sẽ không bỏ rơi người con gái tự đến với ông chứ? Chắc ông sẽ không ném vào mặt cô
ta những lời trắng trợn giễu cợt trái tim yếu đuối,ngu ngốc của cô ta chứ? Chắc ông sẽ gìn giữ
trân trọng cô ta chứ? Chắc ông sẽ hình dung được rằng cô ta chỉ có một mình, rằng cô ta không
biết coi giữ bản thân mình, rằng cô ta không biết ngăn mình khỏi tình yêu đối với ông, rằng cô ta
không có lỗi, nói cho cùng cô ta không có lỗi... rằng cô ta đã không làm được gì cả!... Ôi lạy
Chúa, lạy Chúa tôi!...
- Naxtenca! - cuối cùng tôi không nén nổi cơn xúc động, hét lên. - Naxtenca! Em đang hành hạ
anh đấy! Em đang đâm nát tim anh, em đang giết chếtanh đấy, Naxtenca! Anh không thể im lặng
63
được nữa! Cuối cùng thì anh cần phải nói, phải thổ lộ hết những gì đang sôi sục trong tim anh
đây...
Vừa nói, tôi vừa rời ghế đứng dậy. Nàng khoác lấy tay tôi và nhìn tôi, ngạc nhiên: - Ông sao thế?
- cuối cùng nàng thốt lên hỏi.
- Em nghe đây! - tôi nói với giọng cương quyết. - Em hãy nghe anh nói, Naxtenca! Điều anh sẽ
nói bây giờ là vớ vẩn, vô vọng, ngu ngốc! Anh biết điều đó sẽ không bao giờ xảy ra, nhưng anh
lại không thể im lặng. Nhân danh cái bây giờ đang làm em đau khổ, anh cầu xin em hãy tha thứ
trước cho anh!...
- Nhưng mà cái gì, cái gì? - nàng hỏi, thôi khóc vànhìn tôi chằm chằm, đồng thời một vẻ tò mò lạ
lùng ánh lên trong đôi mắt ngạc nhiên của nàng. - Ông làm sao thế?
- Điều này là vô vọng, nhưng anh yêu em, Naxtenca! Thế đấy! Bây giờ thì tất cả đã được nói ra! -tôi khoát tay, nói. - Bây giờ em sẽ thấy em có thể nói với anh như em vừa nói không, em có thể
nghe những gì anh sẽ nói với em không...
- Thế nhưng mà sao? - Naxtenca ngắt lời tôi. - Như vậy thì sao? Em đã biết từ lâu là ông yêu em,
nhưng em cứ nghĩ rằng ông chỉ đơn giản... yêu vậy thôi.. Ôi, lạy Chúa, lạy Chúa tôi!
- Đầu tiên thì đơn giản vậy thôi, Naxtenca ạ, nhưngbây giờ, bây giờ... anh cũng giống hệt như
khi em lần đó, ôm gói đồ đến với anh ta. Còn tồi tệhơn em khi đó, Naxtenca ạ, vì khi đó anh ta
còn chưa yêu ai cả, còn em thì đang yêu...
- Ông nói với em cái gì vậy! Rốt cuộc em hoàn toàn không hiểu nổi ông nữa. Nhưng để làm gì,
nghĩa là không phải để làm gì, mà tại sao ông lại như vậy, lại bỗng nhiên... Lạy Chúa! Em toàn
nói những điều ngu ngốc! Nhưng ông...
Và Naxtenca hoàn toàn bối rối. Đôi má nàng đỏ bừng lên, nàng cụp mắt nhìn xuống đất.
64
- Biết làm sao được, Naxtenca, anh biết làm gì bây giờ? Anh có lỗi, anh đã lạm dụng... Nhưng mà
không, không, anh không có lỗi, Naxtenca ạ; anh nghe thấy, anh cảm thấy như vậy, vì rằng trái
tim anh mách bảo rằng anh đúng, vì rằng anh không thể có điều gì xúc phạm đến em, làm em
giận! Anh đã là bạn của em, và bây giờ anh vẫn là bạn của em, anh chẳng có gì thay đổi cả. Đấy,
nước mắt anh đang chảy, Naxtenca ạ. Cứ để cho nó chảy, cho nó chảy, nó không làm phiền ai cả.
Nó sẽ khô đi, Naxtenca...
- Mà ông ngồi xuống đi, ngồi xuống nào, - nàng nói,kéo tôi ngồi xuống chiếc ghế dài - Ôi, lạy
Chúa! - Không! Naxtenca, anh không ngồi đâu. Anh không còn có thể ở đây được nữa, em sẽ
không thể nhìn thấy anh được nữa. Anh sẽ nói hết vàanh sẽ đi. Anh chỉ muốn nói rằng đáng ra
không bao giờ em biết anh yêu em. Đáng ra anh đã chôn chặt điều bí mật của anh. Đáng ra vào
lúc này anh không hành hạ em bằng sự ích kỉ của mình. Không! Nhưng bây giờ anh không thể
đừng được nữa, chính em đã nói đến điều này, chính em có lỗi, em có lỗi tất cả, còn anh không
có lỗi. Em không thể xua đuổi anh đi...
- Ồ không mà, không, em không đuổi ông, không! - Naxtenca nói, nàng cố hết sức tìm cách che
giấu sự bối rối của mình, trông nàng thật tội nghiệp.
- Em không xua đuổi anh? Không! Thế mà anh lại toanchạy trốn em. Anh sẽ đi khỏi đây, nhưng
trước khi đi anh phải nói hết đã, vì rằng khi em nói ở đây anh đã không thể ngồi yên, khi em khóc
ở đây, khi em đau khổ vì, hừm, vì (anh sẽ nói thẳngđiều này ra, Naxtenca ạ), vì rằng người ta
ruồng bỏ em, vì rằng người ta cự tuyệt tình yêu củaem, thì anh cảm thấy, anh nghe thấy trong
tim anh bao nhiêu là tình yêu dành cho em, bao nhiêu là tình yêu!... Và anh cảm thấy cay đắng vì
anh không thể giúp em bằng cái tình yêu đó!.. rằng trái tim anh tan nát, và anh, anh không thể im
lặng, anh cần phải nói, Naxtenca, anh cần phải nói!..
- Vâng, vâng! Ông hãy nói với em, hãy nói với em như thế đi! - Naxtenca nói với một cử chỉ khó
tả. - Có thể ông cảm thấy lạ lùng là em nói với ôngnhư vậy, nhưng... ông nói đi! Sau đó em sẽ
nói với ông! Em sẽ kể hết với ông!
- Em thương hại anh, Naxtenca, chỉ đơn giản là em thương hại anh thôi, người bạn bé bỏng của
anh ạ! Cái gì đã mất thì đã mất rồi! Cái gì đã nói ra là không thay đổi được nữa! Phải thế không?
Vậy là bây giờ em đã biết tất cả. Đấy là điểm khởi đầu... Tốt thôi! Bây giờ mọi việc đều ổn cả,
nhưng em nghe anh nói đây. Khi em ngồi khóc, anh nghĩ thầm (ồ, hãy để anh nói ra điều anh đã
nghĩ!), anh nghĩ rằng (nhưng tất nhiên là không thểcó chuyện đó, Naxtenca!), anh nghĩ rằng...
anh nghĩ rằng em như thế nào đó... một cách khách quan nào đó... em không còn yêu anh ta nữa.
Lúc ấy, - hôm qua và hôm kia anh đã nghĩ như vậy rồi, Naxtenca ạ, - khi ấy anh sẽ làm, nhất thiết
65
anh sẽ làm cho em phải yêu anh: thì em cũng đã nói rằng, chính em đã nói rằng em gần như đã
yêu anh rồi mà. Rồi chuyện gì tiếp theo? Đấy, đấy là hầu như tất cả những gì anh muốn nói; chỉ
còn phải nói thêm là chuyện gì sẽ tiếp theo nếu nhưem yêu anh, chỉ thế thôi, ngoài ra không còn
gì nữa hết! Em hãy nghe đây, hỡi người bạn của anh - vì rằng dù sao thì em cũng là bạn của anh,
- anh tất nhiên là một người bình thường, nghèo khổ, nhỏ mọn, nhưng đó không phải là vấn đề
(anh cứ nói lung tung, đấy là do anh quá bối rối, Naxtenca ạ), và anh chỉ yêu em như thế nào đó
để cho nếu như em vẫn yêu anh ta và tiếp tục yêu cái người mà anh không biết ấy, thì em sẽ
không nhận thấy tình yêu của anh làm em vướng víu nặng nề. Em chỉ nghe thấy, em chỉ cảm thấy
từng phút, từng giờ bên em đang đập một trái tim biết ơn, nồng nàn, một trái tim sống vì em... Ôi
Naxtenca, Naxtenca! Em đã làm gì với anh vậy!...
- Ông đừng khóc, em không muốn ông khóc mà, - Naxtenca nói, đứng vụt dậy khỏi chiếc ghế dài.
- Ta đi nào, ông đứng lên, đi với em nào, đừng khócnữa mà, đừng khóc nữa!, - nàng nói, lấy
khăn của mình lau nước mắt cho tôi, - nào, bây giờ ta đi; có thể em sẽ nói với ông một điều gì
đấy... Vâng, một khi bây giờ anh ta đã bỏ rơi em, một khi anh ta đã quên em, mặc dù em vẫn còn
yêu anh ấy (em không muốn nói dối ông)... nhưng ônghãy nghe em, hãy trả lời em... Nếu chẳng
hạn như em yêu ông, nghĩa là nếu như em có thể... Ôi, bạn ơi, bạn ơi! Chỉ cần em nghĩ, chỉ cần
em nghĩ đến việc em đã xúc phạm ông khi đó, đến việc em đã cười nhạo tình yêu của ông khi
khen ông rằng ông không yêu em!... Ôi lạy Chúa! Mà làm sao em đã không thấy được điều đó,
không nhận ra điều đó, em sao mà ngu ngốc đến vậy, nhưng... thôi, thôi, em đã quyết rồi, em sẽ
nói hết...
- Này em, Naxtenca, em biết không? Anh sẽ đi khỏi đây, thế đấy! Thế này anh chỉ hành hạ em.
Bây giờ em đang dằn vặt vì đã cười giễu anh, nhưng anh không muốn, đúng, không muốn là em,
ngoài đau khổ của em... tất nhiên là anh có lỗi, Naxtenca ạ, thôi, chào em!
- Khoan đã, ông hãy nghe em đã, ông có thể đợi đượckhông?
- Đợi cái gì, và như thế nào?
- Em yêu anh ấy; nhưng điều đó sẽ qua, điều đó cần phải qua đi, điều đó không thể không qua đi;
mà nó đang qua, em nghe thấy... Biết đâu có thể hômnay sẽ kết thúc, bởi vì em căm thù anh ta,
vì rằng anh ta đã cười nhạo em, trong khi ông ở đâycùng khóc với em, vì rằng chắc chắn ông
không hắt hủi em như anh ta đã hắt hủi em, vì rằng ông yêu em, còn anh ta không yêu em, và sau
hết vì rằng chính em cũng yêu... vâng, em yêu! Em yêu anh như anh yêu em; mà chính em cũng
đã nói với anh ngay từ trước, chính anh cũng đã nghe thấy, - em yêu vì rằng anh tốt hơn anh ta, vì
66
rằng anh cao thượng hơn anh ta, vì rằng, vì rằng anh ta...
Cô gái tội nghiệp xúc động mạnh đến nỗi không nói hết câu, nàng gục đầu lên vai tôi, rồi lên
ngực tôi và khóc cay đắng. Tôi an ủi nàng, dỗ dành nàng, nhưng nàng không thể nín được, nàng
vẫn nắm chặt tay tôi và nói trong tiếng nức nở: "Anh chờ một lát, chờ em một lát, em sẽ nín
ngay! Em muốn nói với anh... anh đừng nghĩ là nhữnggiọt nước mắt này... đấy chỉ là vì yếu đuối,
anh chờ một chút rồi sẽ qua..." Cuối cùng nàng ngừng khóc, lau nước mắt và chúng tôi đi tiếp.
Tôi muốn nói, nhưng nàng cứ xin tôi đợi. Chúng tôi im lặng... Cuối cùng nàng trấn tĩnh lại và bắt
đầu nói...
- Thế này anh ạ, - nàng nói bằng một giọng yếu ớt và run rẩy, nhưng trong giọng nói đó ngân lên
một cái gì như xuyên thẳng vào tim và âm vang ngọt ngào trong đó, - anh đừng nghĩ rằng em là
người không thuỷ chung và nhẹ dạ, đừng nghĩ rằng emcó thể dễ dàng và nhanh chóng quên đi và
thay đổi... Em đã yêu anh ta suốt một năm ròng và thề có Chúa Trời chứng dám, chưa bao giờ,
chưa lúc nào dù trong ý nghĩ em phản bội anh ta. Anh ta đã coi thường cái đó, anh ta đã cười
nhạo em, - thì mặc xác anh ta! Nhưng anh ta đã làm em đau đớn và xúc phạm đến trái tim em.
Em - em không yêu anh ta nữa, vì rằng em chỉ có thểyêu những gì hào hiệp, những gì hiểu em,
những gì cao quí, bởi vì em vốn là người như thế, và anh ta không xứng đáng với em - thôi thì
thây kệ anh ta! Anh ta làm như vậy cũng còn tốt hơnlà để đến lúc sau này em bị lừa dối trong
các mong đợi của mình và nhận ra anh ta là người như vậy... Thôi, chấm dứt! Nhưng biết đâu,
hỡi người bạn tốt bụng của em, - nàng nói tiếp, xiết chặt tay tôi, - biết đâu có thể toàn bộ tình yêu
đó của em chỉ là một sự nhầm lẫn của những cảm xúc,của trí tưởng tượng, có thể nó được bắt
đầu bằng một chuyện nghịch ngợm, bằng những trò vớ vẩn mà duyên do là em bị bà quản thúc?
Có thể em cần phải yêu một người khác chứ không phải anh ta, không phải một người như vậy,
mà là một người khác biết thương xót em, và, và... Nhưng thôi bỏ qua, bỏ qua chuyện này, -Naxtenca tự cắt ngang lời mình, nghẹn ngào vì xúc động, - em chỉ muốn nói với anh... em muốn
nói với anh, rằng nếu như mặc dù em yêu anh ta (không, đã từng yêu anh ta), nếu như mặc cho
như vậy anh vẫn sẽ nói... nếu như anh cảm thấy tìnhyêu của anh mãnh liệt đến mức cuối cùng có
thể sẽ đẩy được tình yêu trước kia ra khỏi trái timem... nếu như anh muốn thương em, nếu như
anh không muốn bỏ mặc em một mình trong số phận củaem, không lời an ủi, không hi vọng, nếu
như anh muốn mãi mãi yêu em, mãi mãi như bây giờ anh đang yêu em, thì em thề rằng lòng biết
ơn... rằng tình yêu của em cuối cùng sẽ xứng đáng với tình yêu của anh... Bây giờ anh có cầm lấy
tay em không?
- Naxtenca! - tôi hét lên, nghẹn ngào nức nở. - Naxtenca!.. Ôi Naxtenca!...
- Nào đủ rồi, đủ rồi! Nào bây giờ thì hoàn toàn đủ rồi! - nàng cất tiếng, phải vất vả lắm mới kiềm
chế được mình, - bây giờ thì tất cả đã được nói hết, phải không anh? Đúng không anh? Và anh
67
hạnh phúc, và em cũng hạnh phúc; không một lời nào về chuyện này nữa, xin anh hãy đợi, xin
anh hãy thương em.. Vì Chúa, anh hãy nói về một điều gì khác!...
- Đúng, Naxtenca, đúng thế! Về chuyện này thế là đủ rồi, bây giờ anh hạnh phúc, anh... Nào
Naxtenca, nào, chúng ta nói về chuyện khác, hãy maunói về chuyện khác. Đúng! Anh sẵn sàng...
Nhưng chúng tôi không biết nói chuyện gì, chúng tôicười, chúng tôi khóc, chúng tôi nói hàng
nghìn từ không ăn nhập gì với nhau, vô nghĩa, khi thì chúng tôi đi dọc theo vỉa hè, khi thì bỗng
nhiên quay ngược lại và băng ngang đường phố; rồi lại dừng và lại đi sang bên đường bờ sông,
chúng tôi hệt như trẻ con... - Bây giờ anh sống mộtmình, Naxtenca ạ, - tôi nói, - còn ngày mai...
Ồ, tất nhiên, Naxtenca, em biết đấy, anh rất nghèo,anh tất cả chỉ có một ngàn hai trăm, nhưng
điều đó không sao...
- Tất nhiên là không sao, mà bà còn có tiền trợ cấp, cho nên bà sẽ không làm phiền chúng ta. Phải
đưa bà về ở chung. - Tất nhiên phải đưa bà về... chỉ có Mat'rena...
- À vâng, nhà em cũng còn Fecla nữa! - Mat'rena hiền lành, chỉ có điều bà ta quá tối dạ, Naxtenca
ạ, hoàn toàn tối dạ. Nhưng điều đó chẳng sao!
- Không hề gì, hai người có thể ở cùng nhau. Nhưng ngày mai anh phải dọn đến nhà em.
- Sao lại thế? Đến nhà em! Được rồi, anh sẵn sàng...
- Vâng, anh đến thuê nhà em. Nhà em có một tầng lầu, nó còn để trống, trước đây có một bà già
quý tộc thuê trọ, nhưng bà ta đã đi rồi, và em biếtbà em đang muốn cho một người trẻ tuổi đến ở.
Em hỏi: "Tại sao lại một người trẻ tuổi?" Bà em đáp: "Thế đấy, bà đã già rồi, nhưng Naxtenca,
cháu đừng có nghĩ là bà muốn dạm gả cháu cho anh tađâu". Em đoán là như vậy để... - Ôi
Naxtenca!...
Và cả hai cùng phá ra cười.
68
- Nào thôi, đủ rồi, đủ rồi. Mà anh sống ở đâu? Em quên mất.
- Ở kia, cạnh cầu X., trong khu nhà Barannicov.
- Đó là ngôi nhà to đùng ấy à?
- Đúng, ngôi nhà to ấy.
- À, em biết, ngôi nhà tốt đấy. Chỉ có điều, anh biết không, hãy bỏ nó đi và đến ở nhà em mau
lên... - Ngày mai, Naxtenca ạ, ngay ngày mai. Anh còn nợ một ít tiền nhà, nhưng không sao...
Anh sắp có lương...
- Còn em, anh biết không, sẽ đi dạy thuê. Em sẽ tự học thêm rồi đi dạy thuê... - Thế thì tuyệt... và
anh cũng sắp được lĩnh thưởng, Naxtenca ạ...
- Vậy ngày mai anh sẽ là khách trọ của em...
- Đúng thế, và chúng ta sẽ đi xem "Người thợ cạo thành Xevile", vì bây giờ người ta lại sắp diễn
nó rồi. - Vâng, chúng ta sẽ đi xem, - Naxtenca cười, nói. - Nhưng không, tất nhiên là chúng ta
không xem "Người thợ cạo", mà xem một vở gì khác...
- Đồng ý, chúng ta sẽ xem vở khác, tất nhiên như vậytốt hơn, thế mà anh không nghĩ ra...
Vừa đi vừa nói những chuyện đó, cả hai chúng tôi như bị bỏ bùa, như lạc trong sương mù, như tự
mình không biết chuyện gì đang xảy ra với mình. Khithì đứng lại một chỗ và nói chuyện rất lâu,
khi thì đi ngang rẽ dọc chẳng biết vào những đâu nữa, rồi lại tiếng cười, rồi lại nước mắt... Khi
thì Naxtenca bỗng muốn về nhà, tôi không dám giữ nàng lại và ngỏ ý muốn tiễn nàng về tận nơi;
chúng tôi tìm đường về và sau mười lăm phút đã thấymình ở trên bờ sông cạnh chiếc ghế dài của
chúng tôi. Khi thì nàng thở dài, và nước mắt lăn trên má nàng, tôi bối rối, tôi run rẩy... Nhưng lập
tức nàng lại siết chặt tay tôi, lại kéo tôi đi, tròchuyện, nói huyên thuyên... - Bây giờ đến lúc em
phải về thôi, em nghĩ đã quá khuya, - cuối cùng Naxtenca nói. - Chúng ta trẻ con như thế là đủ
69
rồi! - Phải đấy, Naxtenca, chỉ có điều bây giờ anh sẽ không ngủ được; anh sẽ không về nhà nữa.
- Em chắc em cũng sẽ không ngủ được, nhưng anh tiễnem về...
- Nhất định rồi!
- Nhưng bây giờ nhất định phải đi đến tận nhà em.
- Nhất định, nhất định rồi...
- Anh hứa chứ? Vì rằng cuối cùng chúng ta cũng phảivề nhà chứ!
- Anh hứa, - tôi vừa cười vừa đáp... - Nào ta đi!
- Ta đi.
- Em hãy nhìn lên trời xem, Naxtenca, em hãy nhìn xem! Mai sẽ là một ngày tuyệt diệu: bầu trời
mới xanh làm sao, trăng mới đẹp làm sao! Em nhìn kìa, đám mây vàng kia bây giờ sẽ che lấp nó,
em nhìn kìa, nhìn kìa!... Không, nó chỉ đi ngang qua. Em nhìn kìa, nhìn kìa!...
Nhưng Naxtenca không nhìn lên đám mây, nàng đứng imlặng, như chôn chân tại chỗ, một phút
sau nàng không hiểu sao bối rối nép sát vào tôi. Bàn tay nàng run rẩy trong tay tôi; tôi nhìn
nàng... Nàng nép sát hơn vào tôi.
Vào lúc đó một người trẻ tuổi đi ngang qua chỗ chúng tôi đứng. Anh ta bỗng nhiên dừng lại,
chăm chú nhìn chúng tôi rồi lại bước tiếp đi mấy bước. Tim tôi nhảy loạn lên...
- Naxtenca, - tôi hỏi khẽ, - ai đấy, Naxtenca?
70
- Anh ấy đấy! - nàng thì thào trả lời, người nàng càng run rẩy, càng áp sát hơn vào tôi... Tôi phải
gắng sức lắm mới đứng vững được.
- Naxtenca! Naxtenca! Đúng em rồi! - tôi nghe tiếngnói vang lên phía sau lưng và người đàn ông
trẻ tuổi tiến mấy bước về phía chúng tôi.
Lạy Chúa, một tiếng kêu mới kinh khủng làm sao! Nàng giật bắn người! Nàng vùng ra khỏi vòng
tay tôi bay vụt đến gặp anh ta!... Tôi đứng và nhìnhọ như một cái xác không hồn. Nhưng vừa
mới kịp chìa tay ra cho anh ta, nàng bỗng quay phắtlại phía tôi, thoắt một cái nàng đã ở bên cạnh
tôi, như một làn gió, như tia chớp và, trước khi tôi kịp định thần lại, nàng đã đưa hai tay ôm
choàng lấy cổ tôi và hôn tôi thật chặt, thật cháy bỏng. Rồi không nói với tôi nửa lời, nàng lại
chạy bổ đến với anh ta, cầm lấy tay anh ta và kéo anh ta đi.
Tôi đứng rất lâu nhìn theo họ... Cuối cùng cả hai đã khuất hẳn khỏi mắt tôi.
BUỔI SÁNG
Những đêm trắng của tôi kết thúc bằng một buổi sáng. Ngày mới sang thật tồi tệ. Trời mưa,
những giọt mưa gõ buồn tẻ vào cửa kính phòng tôi. Trong phòng âm u, ngoài trời ảm đạm. Đầu
tôi đau nhức, quay cuồng, khắp người sốt hâm hấp.
- Có thư!, thưa cậu, theo đường bưu điện, anh bưu tá vừa mang đến, - Mat'rena nói phía trên đầu
tôi.
- Thư! Của ai? - tôi hét lên, nhảy bật dậy khỏi ghế.
- Tôi không biết, thưa cậu, cậu xem, có thể ở đó cóđề tên người gửi.
Tôi bóc dấu niêm phong. Thư của nàng! "Ôi, xin anh,xin anh tha thứ cho em! - Naxtenca viết. -Em quì xuống cầu xin anh tha thứ cho em! Em đã lừa dối cả anh và cả bản thân mình. Đó là một
71
cơn mơ, một ảo ảnh... Em rất đau lòng thay anh suốthôm nay; hãy tha thứ, hãy tha thứ cho em!...
Anh đừng kết án em, vì rằng em không có gì thay đổiđối với anh; em đã nói rằng em sẽ yêu anh,
và bây giờ em vẫn yêu anh, còn hơn cả yêu! Ôi lạy Chúa! Giá như em có thể yêu cả hai người
cùng một lúc! Ôi, giá như anh là anh ấy!"
"Ôi, giá như anh ấy là ông!" - những lời nàng nói đêm trước thoáng qua trong đầu tôi. Anh đang
nhớ lại chính những lời của em, Naxtenca ạ!
"Có Chúa Trời chứng giám, giá em làm được gì cho anh lúc này! Em biết rằng anh đang nặng nề
và đau khổ. Em đã xúc phạm anh, nhưng anh biết đấy - một khi đã yêu thì liệu có oán giận lâu
được không. Mà anh thì đang yêu em!
Cám ơn anh! Vâng, em cám ơn anh vì tình yêu đó. Vì rằng trong kí ức của em nó in đậm như một
giấc mơ ngọt ngào mà ta sẽ nhớ rất lâu sau khi tỉnhdậy; vì rằng em sẽ mãi mãi ghi nhớ cái
khoảnh khắc khi anh cởi mở trái tim mình với em chân tình đến vậy và đón nhận trái tim em, trái
tim đã bị tử thương, một cách hào hiệp đến vậy, để gìn giữ, nâng niu, chữa lành cho nó... Nếu
như anh tha lỗi cho em, thì kỉ niệm về anh sẽ được tôn cao lên thành một tình cảm biết ơn vĩnh
viễn đối với anh, trọn đời không phai nhạt trong lòng em... Em sẽ gìn giữ kỉ niệm đó, sẽ trung
thành với nó, sẽ không phản bội nó, sẽ không phản bội trái tim mình: nó quá thuỷ chung. Trái tim
ấy mới tối hôm qua đã vội vã quay về với người mà nó suốt đời gắn bó.
Chúng ta sẽ gặp nhau, anh sẽ đến với chúng em, anh sẽ không bỏ rơi chúng em, anh sẽ mãi mãi là
bạn, là anh trai của em... Và khi gặp em, anh sẽ đưa tay cho em... đúng không anh? Anh sẽ đưa
tay cho em, anh đã tha thứ cho em rồi, phải vậy không? Anh vẫn yêu em như trước chứ?
Ôi, hãy yêu em, đừng bỏ rơi em, vì rằng em yêu anh đến vậy trong giây phút này, vì rằng em
xứng đáng với tình yêu của anh, vì rằng em sẽ đáng được hưởng nó, hỡi người bạn thân thương
của em! Tuần tới em sẽ kết hôn với anh ấy. Anh ấy trở về vẫn yêu em, anh ấy không bao giờ
quên em... Anh đừng giận vì em viết về anh ấy. Em muốn cùng anh ấy đến thăm anh, anh cũng sẽ
quý anh ấy, có phải vậy không?...
Anh hãy tha thứ, hãy nhớ và yêu Naxtenca của anh!"
72
Tôi đọc đi đọc lại bức thư rất lâu. Nước mắt cứ chực trào ra. Cuối cùng lá thư rơi buột khỏi tay
tôi; và tôi đưa tay ôm lấy mặt.
- Cậu chủ! À cậu chủ! - Mat'rena gọi.
- Cái gì?
- Mạng nhện trên trần tôi đã quét hết sạch cả rồi. Bây giờ thì cậu có thể cưới vợ, mời khách, vì
vào mùa này...
Tôi nhìn Mat'rena... Đó là một bà già còn trẻ, lanhlợi, nhưng không hiểu vì sao mà tôi bỗng thấy
bà ta già nua với ánh mắt mờ đục, với khuôn mặt nhăn nheo, còm cõi... Không biết vì sao tôi
bỗng thấy căn phòng của tôi cũng đột ngột trở nên già nua như Mat'rena. Tường và sàn nhà bạc
thếch, đen xạm đi, mạng nhện chăng dày đặc hơn. Không hiểu vì sao khi nhìn qua cửa sổ, tôi cảm
thấy ngôi nhà đối diện cũng trở nên rệu rã và âm u,lớp vữa trên dãy cột lở ra, rơi xuống, các mái
gờ đen đúa, nứt nẻ và những bức tường từ màu vàng tươi trở nên xám xịt, loang lổ.
Hay là tia nắng mặt trời vừa mới ló ra đã lại ẩn trốn vào sau lớp mây ẩm ướt, và tất cả trở nên u
ám hơn trong mắt tôi; hay là, có thể, trước mắt tôivụt thoáng qua một cách thê lương, buồn thảm
toàn bộ viễn cảnh tương lai của tôi, và tôi đã nhìnthấy mình đúng như tôi bây giờ, chẵn mười
lăm năm sau, đã già đi, vẫn trong căn phòng này, vẫn cô đơn như xưa, vẫn với mụ Mat'rena
không hề sáng dạ thêm chút nào sau ngần ấy năm.
Nhưng anh đâu có mang lòng oán hận, Naxtenca! Anh chẳng bao giờ xua mây đen làm vẩn đục
hạnh phúc trong sáng êm đềm của em, anh chẳng bao giờ trách móc cay đắng để gieo nỗi buồn
vào trái tim em, làm nó đau bằng nỗi day dứt giấu kín và bắt nó đập buồn bã trong những phút
giây hoan lạc, anh chẳng bao giờ làm nát dù chỉ là một trong số những bông hoa dịu dàng mà em
cài lên mái tóc đen quăn khi em cùng với anh ta đi đến trước ban thờ... Ồ, chẳng bao giờ, chẳng
bao giờ! Anh cầu mong cho bầu trời của em mãi mãi sáng trong, nụ cười hiền dịu của em mãi
mãi rạng rỡ, vô tư, cầu Chúa ban phước lành cho em vì một phút hoan lạc và hạnh phúc em đã
trao cho trái tim khác, một trái tim cô đơn và mãi mãi biết ơn!
73
Lạy Chúa tôi! Một phút hoan lạc! Chẳng lẽ chừng ấy còn là ít dù cho cả một đời người?...
74